عناصر نخستین قانون اساسی ایران؛ اصول حکومت قانون‎‬‬‬‎

نوع مقاله : علمی - ترویجی

نویسنده

استادیار گروه حقوق بین‌الملل و عمومی، پردیس فارابی، دانشکده حقوق، دانشگاه تهران، قم، ایران.

چکیده

اندیشه مشروطه‌خواهی در ایران سابقه تاریخی دارد و تلاش‌های بسیاری در دو سده گذشته برای مبارزه با خودسری انجام شده است. از هنگامی که خیال کنسطیطوسیون به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای مهار قدرت لاحد حکومت‫ها در جهان شناخته شد، این موضوع در ایران نیز رواج یافت. امیرکبیر و سپهسالار از اولین کسانی بودند که به فکر تدوین قانون اساسی افتادند و قانون اساسی به‌عنوان یکی از سازکارهای مبارزه با استبداد توجه ایشان را جلب کرد. هرچند تلاش‌های امیرکبیر با قتل او ناتمام ماند اما پس از او دامن این فکر رها نشد تا اینکه اولین طرح قانون اساسی با پایمردی میرزا یوسف خان مستشارالدوله فراهم شد. نویسندگان این طرح به زبده و گزیده‌ای از اصول قانون اساسی توجه کرده‌اند که علی‌رغم اختصار آن می‌توانست زمینه‌ای برای گام‌های بعد باشد. توجه به مفهومی که نویسندگان این متن از قانون اساسی و اصول حکومت قانون داشته‌اند، می‌تواند در فهم دریافت آنان از این نهاد مؤثر باشد. در این متن مفاهیمی گنجانده شده که نیازمند توضیح است و برخی مفاهیم تاریخی مشروطه‌خواهی ایران را آشکار می‌کند که کمتر محل توجه حقوق اساسی رایج در ایران بوده است. توجه به چنین میراثی و بازتاب آن در درس‌های حقوق اساسی یکی از راه‌های پیشِ روی توسعه حقوق اساسی ایران است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Elements of Iranian First Constitution; Principles of the Rule of Law

نویسنده [English]

  • Seyyed Naser Soltani
Assistant Professor, Department of International Law and Public Law, Faculty of Law, College of Farabi, University of Tehran, Qom, Iran.
چکیده [English]

The constitutionalism idea in Iran has a historical background and battle against arbitrary since many years ago considerable efforts have been made in this respect. Since the introduction of Constitutional Vision as one of the most important tools for bounding the extreme powers of the government in all over the world, this issue became prevalent in Iran as well. Amir Kabir and Sepahsalar were the first people in Iran who tried to write a constitution and the constitution as a device to beat against despotism has attracted their attention. Although Amir Kabir’s attempts failed due to the fact that he was murdered, they were followed by other people and the first draft of Constitution was provided thanks to attempts of Yousef Khan Mostashar al-Dowleh. In spite of the marginal principles indicated in the draft by authors, they could act as an overture to further efforts and contributions. Noting the concepts of constitution and principles of the rule of law indicated by the authors can contribute to a better understanding and recognition of these concepts. A number of concepts included in the passage need more elaboration and moreover, the passage points out some of the historical concepts of Persian Constitution Revolution which have not been well-investigated in the current Constitution of Iran. Exploring this heritage and its reflections in the constitutional courses is considered as one of the ways to develop and extend Constitution of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Constitution
  • Sharia
  • Trust
  • Constitutional History.‎

فهرست منابع

الف) منابع فارسی
آخوند خراسانی، محمدکاظم. سیاست‌نامه. به کوشش محسن کدیور. تهران: کویر، 1385.
آدمیت، فریدون. امیرکبیر و ایران. تهران: خوارزمی، 1381.
آدمیت، فریدون. اندیشه ترقی و حکومت قانون. تهران: خوارزمی، 1380.
آبراهامیان، یرواند. ایران بین دو انقلاب. تهران: نشر نی، 1379.
استرایر، ژوزف. تاریخ دولت مدرن در قرون وسطی. ترجمه حسین بادامچی. تهران: نگاه معاصر، 1395.
تیرنی، برایان. دین، قانون و پیدایش فکر مشروطه. ترجمه حسین بادامچی و محمد راسخ. تهران: نگاه معاصر، 1394.
حقدار، علی‫اصغر. هفت رساله؛ اسنادی از مشروطه‌پژوهی در ایران. دفتر دوم. چاپ اول. آنکارا: باشگاه ادبیات [نشر الکترونیکی]، 1395.
رضوی، سیّد محمد. خاطرات نواب وکیل. به کوشش اکبر سیاه‌قلم. یزد: انتشارات گیتا، 1371.
سلطانی، سیّد ناصر. «مذاق مملکت و معنای مشروطه ایرانی» در فیلسوف سیاست: جشن‌نامه سیّد جواد طباطبایی، به ویراستاری حامد زارع، 352-131. تهران: فلات، 1395.
سلطانی، سیّد ناصر. «مفهوم نمایندگی در مجلس اول». مجله پژوهشهای حقوقی 10(19) (بهار 1390): 175-137.
سینکی، مجدالملک. رساله مجدیه. تصحیح فضل‫الله گرگانی. لس‌آنجلس: شرکت کتاب، 2016.
قائم‌مقام فراهانی، میرزا ابوالقاسم. «نامه میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام با میرزا محمدعلی آشتیانی (1328 ق) نماینده ایران در مذاکرات صلح ارزنه‌الروم» در منشآت قائم‌مقام، به کوشش بدرالدین یغمایی، 72-70. تهران: انتشارات نگاه، 1389.
کرمانی، ناظم‌الاسلام. تاریخ بیداری ایرانیان. به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران و آگاه، 1373.
ب) منابع خارجی
Martinez-Torron, Javier. “Les influences canoniques sur le droit constitutionnel: problématique.” In Les origines canoniques du droit constitutionnel, edited by (Sous la direction) Dominique Chagnollaud. Paris: Colloques, éditions Panthéon Assas, 2009.