بررسی جایگاه نفقة زوجه در تحقق عدالت اجتماعی ‬‬‬‬‬‬

نوع مقاله : علمی - ترویجی

نویسندگان

1 عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده، قم، ایران.

2 کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

چکیده

نفقه در قانون ایران برخاسته از تعالیم دین اسلام، حق و تکلیفی است که بخش مهمی از روابط خانوادگی به‌شمار می‌رود و تحت شرایط خاصی درمورد نسبت‌های مختلف در خانواده، مطرح می‌باشد. این نهاد درمورد ارتباط زوجین، یک حمایت مالی جدّی از زن در خانواده، در راستای انجام وظایف مادری و همسری و درنهایت، تحقق عدالت اجتماعی می‌باشد و برخاسته از اهمیت وافر استحکام نهاد خانواده در دیدگاه اسلام است؛ چراکه عدالت تکوینی را در عدالت تشریعی محقق می‌سازد. به‌دلیل اهمیت این موضوع و مسئله‫مندی آن به جهات خلأهای قانونی و خلأهای پژوهشی در ارتباط نهاد نفقة زوجه و عدالت اجتماعی، در این نوشتار با روش مطالعة اسنادی و رجوع به قوانین موضوعه ایران، به بررسی همه‌جانبه حق زوجه بر نفقه و طرح خلأهای موجود دراین‌زمینه پرداخته شده است. در این راستا تعریف، ویژگی‌ها، ضمانت‌اجرا و عوامل سقوط نفقه زوجه در قانون مدنی ایران ذکر شده و خلأهایی نیز که دراین‌زمینه وجود دارد، بیان شده است. در انتها نیز به بررسی جایگاه نفقه زوجه، در تحقق عدالت اجتماعی در جامعه اسلامی اشاره شده است. نتیجه آنکه؛ 1- عدم‌تصریح قانون به «مصادیق وظایف زوجیت زن در خانواده، موانع مشروعی که زن می‌تواند با استناد به آنها از تمکین خودداری کند، ماهیت حق زوجه بر اموالی که مرد تحت عنوان نفقه در اختیار وی می‌گذارد و مراحل اثبات دعاوی نفقه در محاکم» برخی از موارد خلأ درزمینة قوانین مربوط به نفقه در ایران به‌شمار می‌رود؛ 2- ازآنجاکه مقوله کار و توزیع درآمد از مهم‌ترین جنبه‌های مربوط به عدالت اجتماعی است و عارضه جنسیت به دلایل طبیعی بر میزان و چگونگی کسب درآمد در جامعه مؤثر است، لذا نهاد «نفقه» از مهم‌ترین وجوه مؤثر و متأثّر از عدالت اجتماعی به‌شمار می‌رود؛ 3- به‌نظر می‌رسد در راستای تغییرات سبک زندگی و موقعیت زنان در خانواده و تحقق دوسویة عدالت جنسیتی، اصلاح و به‌روزرسانی قوانین موضوعه درخصوص نهاد «نفقه» ضروری است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study of the Status of Wife's Alimony for Realize Social Justice

نویسندگان [English]

  • Raheleh Kardavani 1
  • Mahdi Vakili 2
1 Member of the Scientific Board of the Women and Family Research Center, Qom, Iran.
2 M.A. in Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Faculty of Divinity, Political Science and Law, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The alimony in the law of Iran from the teachings of the Islamic religion is the right and duty which is an important part of family relations and is subject to certain conditions regarding different proportions in the family. The institution is about couples' relationships, a serious financial support from women in the family, in the pursuit of maternity and matrimonial duties, and ultimately, the realization of social justice and it is based on the importance of strengthening the family institution in the view of Islam. Because it brings genuine justice to the law of justice. Due to the importance of this and its issues in the context of legal vacuum and research vacuum in relation to the lack of support for women and social justice, in this paper, through the study of documents and referring to Iranian laws, the comprehensive consideration of the right of marriage to alimony and the design of the vacuum available in this area. In this regard, the definition, characteristics, guarantee of implementation and the factors of the loss of alimony of the wife are mentioned in Iranian civil law and there are some gaps in this regard. Finally, the wife's alienation status is mentioned in the realization of social justice in Islamic society. The results are: 1) the non-enactment of the law to types of the woman's duties in the family, the legitimate obstacles which a woman can refrain from claiming under the covenant, the nature of the wife's right to the property she gives the husband as alimony and Procedures for Proving alimony in Courts Some of the cases are related to alimony laws in Iran. 2- Since the issue of work and income distribution is one of the most important aspects of social justice and the gender effect of natural causes is influential on the amount and manner in which income is earned in society, the “alimony” institution is one of the most important effective and affected by social justice. 3- It is necessary to amend and update the law on “alimony” in line with changes in the lifestyle and position of women in the family and the realization of two-way gender justice.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Wife's Alimony
  • Obedience
  • Legal System of Iran
  • Social Justice
  • Gender Justice

فهرست منابع

الف) منابع فارسی
بستان، حسین. اسلام و تفاوتهای جنسیتی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388.
جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‫الدین‫بن علی. الروضه البهیمه فی شرح اللمعه الدمشقیه. ترجمة علی شیروانی و محمدمسعود عباسی. قم: دارالعلم، 1386.
جوادی آملی، عبدالله. حق و تکلیف در اسلام. ویرایش دوم. قم: نشر إسراء، 1385.
شاکری گلپایگانی، طوبی، راحله کاردوانی و مهدی وکیلی، «بررسی فقهی ـ حقوقی گسترة نشوز زوجین و شیوة مواجهه با آن». فصلنامة مطالعات راهبردی زنان 64 (1393): 205-159.
صالحی امیری، سیّد رضا. عدالت اجتماعی. تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، 1387.
صفایی، سیّد حسین، اسدالله امامی. مختصر حقوق خانواده. ویرایش دهم. تهران: میزان، 1385.
طباطبایی، محمدحسین. تفسیر المیزان. ویرایش بیستم. قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1384.
فرشادفر، عزت‫الله. عدالت در نهج‌البلاغه. کرمانشاه: انتشارات دانشگاه رازی، 1386.
فکور، فاطمه، علی پورقصاب امیری. «تبیین مفهوم عدالت جنسیتی در اسلام و غرب». مجله بانوان شیعه 29 (1391): 36-7.
قیّم، عبدالنبی. فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی. تهران: انتشارات فرهنگ معاصر، 1387.
کاردوانی، راحله. «واکاوی ارزش‌های جنسیتی زن در دیدگاه مکملی اسلام». پایان‫نامة کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، 1390.
مجموعه قانون مدنی ایران با آخرین اصلاحات همراه با قانون مسئولیت مدنی و توضیحات و معانی لغات و اصطلاحات حقوقی. تهران: نشر دیدار، 1391.
محمدی‌رمقانی، حسن، محمد روشن و حسین مهرپور. مطالبات زوجه و روش وصول آنها. تهران: انتشارات جنگل، 1391.
مشایخی، قدرت‌الله. خانواده از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی. تهران: سمت، 1378.
مصباح یزدی، محمدتقی. اخلاق در قرآن. قم: مؤسسه پژوهشی امام خمینی (ره)، 1376.
مطهری، مرتضی. عدل الهی. تهران: صدرا، 1372.
مطهری، مرتضی. نظام حقوق زن در خانواده. ویرایش هفدهم. تهران: صدرا، 1372.
معاونت آموزش قوه قضائیه. رویة قضایی ایران در ارتباط با دادگاه‌های خانواده. تهران: جنگل، 1387.
هیوود، اندرو. مقدمة نظریه سیاسی. ترجمة عبدالرحمان عالم. تهران: قومس، 1383.
ب) منابع عربی
ابن‌بابویه، محمد بن على‏. من لا یحضره الفقیه. ویرایش دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1413 ق.
ابن‌منظور، محمدبن مکرم. لسانالعرب. بیروت: نشر ادب‫الحوزه، 1405 ق.
اصفهانی، محمدتقی. روضه المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه‌. ویرایش دوم. قم: مؤسسه فرهنگى کوشان‫پور‌، 1406 ق.
الحرّ العاملی، محمدبن الحسن. وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل‫البیت علیهم‌السلام، 1409 ق.
خویی، سیّد ابوالقاسم. منهاج الصالحین. قم: مدینه العلم، 1410 ق.
طبرسی، فضل بن حسن. مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن. بیروت: دارالمعرفه، 1408 ق.
قرآن کریم.
کلینى، محمد بن یعقوب‏. الکافی. ویرایش چهارم. تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.
موسوی خمینی، روح‌الله. تحریرالوسیله. قم: جامعه مدرسین، 1377.
نهج‌البلاغه.