بررسی نسبت میان حاکمیت قانون و حاکمیت شرع در نظام حقوقی مشروطه

نوع مقاله : علمی - ترویجی

نویسنده

استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

چکیده

بررسی نسبت میان حاکمیت قانون و حاکمیت شرع، همواره از مسائل بحث‌برانگیز و قابل تأمل محسوب می‌شده است. این امر به ویژه در انقلاب مشروطه که حاصل ائتلاف نیروهای مذهبی و نوگرا است، بیشتر خودنمایی می‌کند. نیروهای مذهبی با انگیزه‌هایی همچون نیل به نظام حکومتی مطلوب در جهت اجرای احکام شریعت و قطع دخالت و سیطره اجانب از این سرزمین از نهضت مشروطه حمایت می‌کردند در حالی که نوگرایان برای تحقق ایده‌هایی همچون مشروطیت، آزادی و در یک کلام برقراری دولت مدرن مبارزه می‌کردند. واقعه مشروطه و گردن نهادن قدرت حاکم به خواست عمومی ملت مبنی بر پررنگ‌تر کردن نقش آنان در فرایندهای تصمیم‌سازی در عین گذار از دوره سنتی و ورود به سطح خاصی از مدرنیته، خواه ناخواه چالش‌های فکری فراوانی را به دنبال داشته است، ساخت قدرت قبل از مشروطه کاملاً سنتی بوده است و پس از مشروطه، گرایش به «قانون» و محوریت «پارلمان» در محدود کردن اختیارات پادشاه، دستمایه اختلاف عمیقی گردید که ما حصل آن، تئوری‌پردازی‌های مختلف در خصوص امکان یا عدم امکان همزیستی سنت و مدرنیته و در نتیجه، رد یا قبول همزیستی مسالمت‌آمیز مظاهر آن دو مفهوم- یعنی شرع و قانون- با یکدیگر می‌باشد. در این مقاله بر آنیم تا به بررسی نسبت میان حاکمیت قانون و حاکمیت شرع در نظام حقوقی مشروطه بپردازیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Relationship between Rule of law And religious Law in Mashruteh Legal System

نویسنده [English]

  • Hoda Ghafari
Ph,D
چکیده [English]

The Survey of Relationship between Rule of law and Religious law is a controversial topic; this study is more highlighted when it is done regarding constitutional revolution which is resultant of coalition between religious and modernist sides of society. Religious persons were supporting constitutional revolution because of their special motivations such as achieving the good governance in order to executing the religion commandments, and cutting the strangers interference; while the modernists were fighting for realization of the concepts such as constitution, freedom, and finally modern state establishment. Constitution event which resulted in transition from traditional period to modern period and reinforcement of people role in decision making procedures is an intellectual challenging subject; power structure before Constitution revolution was completely traditional, but after that because of law orientation and parliament centrality matters, especially limiting the king powers leaded to deep disagreements which resulted in different theory generation about probability of coexistence between tradition and modernity or their manifestations such as religion and law. This paper intend to Survey of Relationship between Rule of law and Sovereignty of Religious law in constitutional legal system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Constitutionalism
  • Rule of law
  • Sovereignty of Religious Law
  • freedom
قرآن کریم.
آبادیان، حسین، حکومت مشروطه و مشروعه، تهران، نشر نی، چاپ اول، 1374.
آخوندزاده، فتحعلی، مقالات، تهران، آوا، 1351.
آدمیت، فریدون، اندیشه ترقی و حکومت قانون، تهران، خوارزمی، چاپ اول، بهمن 1351.
آدمیت، فریدون، فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت، تهران، سخن، 1340.
بیگدلی، علی، «فهم روشنفکران مشروطه از مفهوم مدرنیته»، پژوهشنامه علوم انسانی، ش 51، پاییز 1385.
تبریزی، میرزا یوسف، یک کلمه، کتابخانه دانشگاه مفید.
ترکمان، محمد، رسائل، اعلامیه‌ها و مکتوبات شیخ شهید فضل الله نوری، تهران، موسسه خدمات فرهنگی رسا، 1362.
تن، سی.ال.، «مشروطه‌خواهی و حاکمیت قانون»، نشریه حقوق اساسی، ترجمه سید حسین ملکوتی هشجین و احمد مرکز مالمیری، ش 11، 1388.
جنتی، احمد، «حکومت اسلامی و قانون‌گذاری»، در حکومت در اسلام، مجموعه مقالات سومین و چهارمین کنفرانس اندیشه اسلامی، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1367.
حاتمی، محمدرضا، مبانی مشروعیت حکومت در اندیشه سیاسی شیعه، تهران، انتشارت علوم و فنون رازی، چاپ اول، 1389.
حاجی‌پور، نصرت‌الله، تطبیق قوانین با شرع در نظام قانون‌گذاری ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1383.
حائری، عبدالهادی، تشیع و مشروطیت در ایران، تهران، امیرکبیر، 1360.
رحیمی، مصطفی، قانون اساسی مشروطه ایرانی و اصول دموکراسی، تهران، نیلوفر، چاپ چهارم، 1389.
رز، جوزف، «در باب حاکمیت قانون و فضیلت آن»، مترجم لیلی منفرد، نشریه حقوق اساسی، ش 11، سال ششم، تابستان 1388.
رهبری، مهدی، «روحانیت، انقلاب مشروطه و ستیز میان سنت و تجدد»، دانش سیاسی، سال چهارم، ش 1، 1387.
زارعی، محمد حسین، «حاکمیت قانون در اندیشه‌های سیاسی و حقوقی» نامه مفید، ش 26، سال هفتم، تابستان 1380.
سیاح، احمد، فرهنگ جامع عربی- فارسی، تهران، کتابفروشی اسلام، بی‌تا.
طباطبائی، سید جواد، دیباچه‌ای بر نظریه انحطاط ایران، تهران، نگاه معاصر، 1380.
طباطبائی، سیدجواد، تأملی درباره ایران، نظریه حکومت قانون در ایران، ج 2، انتشارات ستوده، چاپ اول، 1386.
عمید زنجانی، عباسعلی، کلیات حقوق اساسی، تهران، مجمع علمی و فرهنگی مجد، چاپ سوم، 1387.
فقیهی، سیده فاطمه، «بررسی حق قانون‌گذاری در قوانین اساسی مشروطیت و جمهوری اسلامی ایران»، پایان‌نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد رشته حقوق عمومی، دانشگاه تهران (پردیس قم)، 1387.
کسروی، احمد، تاریخ مشروطه ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ هفدهم، 1373.
کلی، جان، تاریخ مختصر تئوری حقوقی در غرب، ترجمه محمد راسخ، تهران، طرح نو، چاپ اول، 1382.
محمودی، جواد و هدی غفاری، «نظارت قضائی بر اداره در نظام حقوقی مشروطیت»، نشریه حقوق اساسی، ش 9، 1387.
مصفا، نسرین، «تحول تاریخی و فرهنگی حکومت قانون در ایران»، در حاکمیت قانون و محاکمه عادلانه، (مجموعه سخنرانی‌های جمع‌آوری شده از دومین جلسه مذاکره دوجانبه در مورد حقوق بشر بین اتحادیه اروپا و ایران، بروکسل، 14 و 15، مارچ 2003، ترجمه مینا سینیور، کپنهاک، انتشارات یانسون اند نومی آ/ س، 2003.
معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج 2، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ ششم، 1363.
میرموسوی، سیدعلی، اسلام، سنت، دولت مدرن، نوسازی دولت و تحول در اندیشه سیاسی معاصر شیعه، تهران، نشر نی، چاپ اول، 1384.
نائینی، محمد حسین، تنبیه الامه و تنزیه المله، با مقدمه و پاورقی سید محمود طالقانی، تهران، انتشار، چاپ نهم، 1378.
نوری، شیخ فضل الله، تذکره الغافل و ارشاد الجاهل، حرمت مشروطه، رسائل مشروطیت، به کوشش غلامحسن زرگری‌نژاد، تهران، کویر،1374.
ویژه، محمدرضا، مبانی نظری و ساختار دولت حقوقی، تهران، انتشارات جنگل، چاپ اول، 1390.
Allen, T.R.S., “Legislative Supremacy and the Rule Of Law: Democracy And Constitution”, Cambridge Law Journal, Vol. 44, No. 1, 1985.
Costa, Pietro, “The Rule of Law: A Historical Introduction”, in The Rule of Law (History, Theory and Criticism), Pietro Costa (ed.), Published by Springer, 2007, pp. 73-150.
Smith, B.C., Good Governance And Development, New York, Palgrave Macmillan, 2007, p. 75.
Zoller, Elisabeth, Introduction to Public Law, a Comparative Study, Martinus Nijhoff Publishers, 2008.