قلمرو استدلال قیاسی با نقدی بر روش‌شناسی قیاس جزایی در فقه

نوع مقاله : علمی - ترویجی

نویسنده

عضو هیأت علمی دانشکده حقوق دانشگاه قم

چکیده

گرچه بحث از قلمرو قیاس، تأخّر منطقی بر بحث از اعتبار قیاس دارد اما در این مقاله خواهیم کوشید تا از مبحث قلمرو قیاس و ادعای «عقلانیت» برخی از گزاره‌های فقهی و حقوقی، پنجره‌ای منطقی به جواز عقلی قیاس بگشاییم. نقد برداشت رایج از مفهوم تعبّد، و دخالت دادن عنصر «فهم علیت» در کنار «احراز علّت»، آورده دیگر این اثر است که به مدد آن استدلال قیاسی را در موقعیت منطقی‌تری می‌نشانیم. درباره اعتبار قیاس در ساحت جرم و مجازات‌ها نیز شیوه طرح موضوع در فقه را به نقد کشیده، نشان خواهیم داد که شیوه مزبور فاقد انسجام لازم و دارای ایراد «روشی» است. مساهمت تحقیق حاضر در این باب ـ به زعم خود ـ ارائه یک تئوری سازگار با منطق فقه است. در ضمن مقاله و نیز در پایان، موضوع مورد مطالعه را در حقوق ایران و نیز در حقوق انگلیس مورد مطالعه تطبیقی قرار داده، نتیجه می‌گیریم که نظام فقهی و حقوقی ایران و انگلستان از قرابت بسیاری در مبانی این مسأله برخوردارند. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Scope of the Analogical Reasoning: A Critical Appraisal of the Fighi Methodology of Penal Analogy

نویسنده [English]

  • Hossein Simaee
چکیده [English]

Although discussion of the scope of the analogy seems to be a logical offshoot of its validity, the main concern of this article is to open a rather different window for the validity of the analogical reasoning via examining the scope of the analogy and arguing for reasonability of certain legal and fighi propositions. Critical evaluation of an extreme textualism, explaining causality and identification of the cause would enable us to appreciate the logical status of analogical reasoning. The fighi approach to validity of the analogy in penal issues has been criticized through illustrating its methodological inconsistency. A major contribution of this article is to offer a consistence theory of analogy compatible with logic of fiqh. At the end, by deploying a comparative study of the analogy under the Iranian and the England's systems the writer has demonstrated many similarities of these two different systems.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Analogy
  • cause
  • reason
  • text
  • Hudood
  • Punishment
  1. قرآن کریم
  2. الآمدی، علی، الاحکام فی اصول الاحکام، دارالکتاب العربی، 1406، جزء 4.
  3. ابوزهره، محمد، اصول‌الفقه، دارالفکر، بی‌تا.
  4. باجی، ابو‌ولید، احکام الفصول فی احکام الاصول، مؤسسه ‌الرساله، 1409.
  5. جوزی، محمد ابن‌قیم‌، اعلام الموقّعین، داراحیاء‌التراث‌العربی،1413، ج 1.
  6. حبیب‌زاده، محمدجعفر و محمد توحیدی فر، قانون‌مداری در قلمرو حقوق کیفری، نشر دادگستر، 1386.
  7. الحذیفی، احمدبن شاکر، «القیاس الفاسد و أثره، فی الأنحراف فی العقیده»، رساله دکتری دفاع شده در دانشگاه مدینه، 1417 ق.
  8. خالقی، علی، «تعارض قوانین کیفری در زمان»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، 1373.
  9. الرازی، محمدبن عمربن عمر بن الحسین (606-544)، المحصول فی اصول الفقه، دارالکتب العلمیه، ج 2
  10. السبکی، علی، الأبهاج فی شرح المنهاج مکتبه الکلیات الأزهریه، 1401، جزء 3.
  11. شاطبی، ابواسحاق، الموافقات فی اصول الشریعه، دارلکتب العلمیه، 1411ق، ج 1، جزء 2.
  12. شنقیطی، امین، مذکره فی اصول الفقه.
  13. صانعی، پرویز، حقوق جزای عمومی، تهران، طرح نو، 1382.
  14. غزالی، محمد، علم الاصول، دار الفکر، بی‌تا، ج 2.
  15. مظفر، محمدرضا، اصول‌الفقه، مکتب الاعلا‌م الاسلامی، 1415، ج 1.
  16. الموسوی، عبدالحسین شرف الدین، النص و الاجتهاد، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1966.
  17. Eilton, Catherine and Frances Qine, English Legal System, Longman, 2002.
  18. Macleod, Jan, Legal Method, Palgrave, 2002.