نگرشی تطبیقی بر مالکیت در فقه اسلامی و حقوق غرب

نوع مقاله: علمی - ترویجی

نویسنده

مدرس دانشگاه و عضو کانون وکلای دادگستری مرکز

چکیده

«مالکیت» به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای حقوقی از دیرباز تأثیری شگرف بر تطور نظام‌ها و فرهنگ‌های گوناگون حقوقی داشته است. در فقه شیعه، بسیاری از قواعد فقهی ضامن این نهاد هستند و در حقوق غرب نیز این حمایت از دوره حقوق روم وجود داشته است. نگرشی بر تطور مالکیت در این دو نظام حقوقی مبین آن است که مبانی این نهاد در دو نظام کاملاً متفاوت شکل گرفته است و تمایز مذکور بر بسیاری از سازکارهای حمایتی نیز تأثیر نهاده است. در واقع، در فقه اسلامی، «مالکیت» به عنوان موقعیت حقوقی مطرح می‌شود در حالی که در حقوق غربی در قالب حق شخصی نمود می‌یابد با توجه به عدم کارآیی مفهوم موقعیت حقوقی، به نظر می‌رسد تحول مبنای مالکیت به سوی حق شخصی اجتناب ناپذیر است؛ امری که نه تنها با مبانی فقهی تعارضی ندارد بلکه زنجیره تحول این نهاد را تکمیل نیز می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Review of Property in Islamic Law and Western Law

نویسنده [English]

  • Mohammad Reza Vijeh
چکیده [English]

“Property”, as one of the most important legal institutions, has had a great impact on the variety of different legal systems and cultures. In Shiite jurisprudence, many of the jurisprudential rules are the guarantees for this issue, and this support in the West legal matters goes back to the Roman legal age. A view on the variety of “property” in these two legal systems shows that the principles of this issue are created in two completely different systems, and the cited difference has affected the supporting necessities as well. Actually, in the Islamic jurisprudence, “property” is referred to the legal situation, while in the Western legal systems, this referred to the subjective right. Considering the inefficiency of the legal situation sense, it seems that changing the principle of property to the personal right is unavoidable; the issue which is not in contrast with the jurisprudential principles. And, it also completes its changing chain. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Property
  • Legal Situation
  • Subjective Rights
  • domination
  • Appropriation

مراجع

  1. اسکروتن، راجر، کانت، ترجمه علی پایا، تهران، طرح نو، 1375.
  2. امامی کاشانی، محمد، «نظر پیرامون حقوق مالکیت‌های فکری»، رهنمون، ش 2 و3، 1371.
  3. امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج 1، چاپ نهم، تهران، اسلامیه، 1371.
  4. انصاری، شیخ مرتضی، مکاسب، چاپ دوم، قم، انتشارات دهاقانی، 1374.
  5. انصاری، مسعود، و محمدعلی طاهری، دانشنامه حقوق خصوصی، ج 3، تهران، محراب فکر، 1384.
  6. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، الفارق، ج 2، تهران، گنج دانش، 1386.
  7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، فلسفه عمومی حقوق بر پایه اصالت عمل تئوری موازنه، تهران، گنج دانش، 1381.
  8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مجموعه محشی قانون مدنی، تهران، گنج دانش، 1379.
  9. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مکتب‌های حقوقی در حقوق اسلام، تهران، گنج دانش، 1370.
  10. جعفری لنگروی، محمدجعفر، حقوق اموال، تهران، گنج دانش، 1370.
  11. جوادی، محسن، «حقوق بشر و کارویژه انسان»، حقوق بشر، ج 1، ش 1، 1385.
  12. حائری، سیدکاظم، «بررسی فقهی حق ابتکار»، فقه اهل بیت، ش 23، 1379.
  13. حضرتی، صمد، «جایگاه حقوق مؤلف در حقوق ایران، اسلام و کنوانسیون‌های بین‌المللی»، مجله حقوقی و قضایی دادگستری، ش 31، 1379.
  14. خامنه‌ای، سیدمحمد، مالکیت عمومی، تهران، تک، 1370.
  15. صافی، لطف‌الله، «نظر پیرامون حقوق مالکیت‌های فکری»، رهنمون، ش 2 و3، 1371.
  16. طالقانی، سیدمحمود، اسلام و مالکیت، تهران، انتشار، 1344.
  17. عبده بروجردی، محمد، کلیات حقوق اسلامی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1383.
  18. عمید زنجانی، عباسعلی، «مقدمه‌ای بر مطالعه تطبیقی منابع و مبانی نظام حقوقی اسلام و سیستم حقوقی روم»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش 31، 1373.
  19. قربان‌وند، محمدباقر، موارد حاکمیت قاعده ید در حقوق مدنی ایران (اماره مالکیت)، تهران، ققنوس، 1378.
  20. قنواتی، جلیل؛ سید حسن وحدتی شبیری و ابراهیم عبدی پور (زیر نظر سیدمصطفی محقق‌داماد)، حقوق قراردادها در فقه امامیه، ج 1، تهران، سمت، 1379.
  21. کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی ـ اموال و مالکیت، تهران، یلدا، 1374.
  22. کاتوزیان، ناصر، فلسفه حقوق، ج 3، تهران، انتشار، 1377.
  23. کانت، امانوئل، فلسفه حقوق، ترجمه منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران، نقش و نگار، 1380.
  24. گرجی، ابوالقاسم، «مالکیت در اسلام»، مقالات حقوقی، ج 2، تهران، دانشگاه تهران.
  25. گرجی، ابوالقاسم، «ید مالکی و ید ضمانی»، مقالات حقوقی، ج 2، تهران، دانشگاه تهران.
  26. لاک، جان، رساله‌ای درباره حکومت، تهران، نی، 1387.
  27. محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه ـ بخش مدنی، چاپ چهارم، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1373.
  28. محقق‌داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه ـ بخش مدنی 2، تهران، سمت، 1374.
  29. محمدی، ابوالحسن، قواعد فقه، تهران، یلدا، 1373.
  30. محمودی، سیدعلی، فلسفه سیاسی کانت، چاپ دوم، تهران، نگاه معاصر، 1386.
  31. مرعشی، سیدمحمدحسن، «حق و اقسام آن از دیدگاه‌های مختلف فقهی و مکاتب حقوقی»، مجله قضایی و حقوقی دادگستری، ش 10، 1373.
  32. موسوی بجنوردی، سیدمحمد، قواعد الفقهیه، تهران، میعاد، 1372.
  33. موسوی خمینی، سیدروح‌الله (امام خمینی)، کتاب البیع، ج 1، قم، موسسه النشر اسلامی، 1415 ه‍ ق.
  34. نائینی، محمدحسین، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، به اهتمام شیخ موسی خوانساری، ج 1، چاپ سنگی، قم، چاپخانه احمدیه، 1373 ه‍ ق.
  35. والدرون، جرمی، « فلسفه حق»، در حق و مصلحت، ترجمه محمد راسخ، تهران، طرح نو، 1381.
  36. ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران، نی، 1374.
  37. ARNAUD, André-Jean, et Sheldon LEADER, "Propriété", Dictionnaire encyclopédique de théorie et sociologie du droit, Paris, L.G.D.J., 1993.
  38. Code civil, 105e éd., Paris, Dalloz, 2006.
  39. DABIN, Jean, Le droit subjectif, Paris, Dalloz, 1952.
  40. DEL VECCHIO, Giorgio, Philosophie du droit, Trad. par Alexis d’Aynac, Paris, Dalloz, 2004.
  41. Dickson, Brice, Human Rights and the European Convention, London, Sweet & Maxwell, 1997.
  42. DUGUIT, Léon, Leçons de droit public général, Paris, Editions la mémoire du droit, 2000.
  43. DUGUIT, Léon, Les transformations générales du droit privé depuis le Code Napoléon, Paris, Librairie Félix Alcan, 1920.
  44. FAVOREU (L.), GAÎA (P.), GHEVONTIAN (R.), MÉLIN-SOUCRAMANIEN (F.), PFERSMANN (O.), PINI (J.), ROUX (A.), SCOFFONI (G.) et TREMEAU (J.), Droit des libertés fondamentales, 4e éd., Paris, Dalloz, 2007.
  45. FRANGI, Marc, "Propriété (Droit de)", Dictionnaire des droits fondamentaux, Paris, Dalloz, 2006.
  46. Henkin, Louis, Gerald L. Neuman, Diane F. Orentlicher, David W. Leebron, Human Rights, New York, Foundation Press, 1999.
  47. LIBCHABER, Rémy, "La propriété, droit fondamental", Libertés et droits fondamentaux, 13e éd., 2007.
  48. PATAULT, Anne-Marie, "Propriété (Droit de)", Dictionnaire de la culture juridique, Paris, Lamy/ P.U.F., 2003.
  49. RENAUD, Alain, "Etat de droit et sujet de droit", Cahiers de Philosophie Politique et Juridique, n° 24, 1993.
  50. RENOUX-ZAGAME, Michel-François, "Du droit de Dieu au droit de l’homme : sur les origines théologiques du concept moderne de propriété", Droits, n° 1, 1985.
  51. ROUBIER, Paul, Droits subjectifs et situations juridiques, Paris, Dalloz, 2005.
  52. VILLEY, Michel, La formation de la pensée juridique moderne, 2e éd., Paris, PUF, 2006.
  53. VILLEY, Michel, Philosophie du droit, Paris, Dalloz, 2001.
  54. WALINE, Marcel, L’individualisme et le Droit, 2e éd., Paris, Dalloz, 2007.
پژوهشهای حقوقی

دوره 8، شماره 15
بهار و تابستان 1388
صفحه 205-227

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار