مدیریت و توزیع کارآمد ریسک در قراردادهای نفت و گاز از طریق شروط قراردادی

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق خصوصی و اقتصادی، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران.

2 دانش‌آموختة کارشناسی‌ارشد حقوق نفت و گاز، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران.

چکیده

نظر بر طیف وسیع ریسک‌هایی که طرفین قرارداد در پروژه‌های نفت و گاز با آن مواجه هستند، استراتژی‌های مدیریت ریسک، جهت کاهش هزینه‌های ناشی از ریسک‌ها، کاهش اختلافات میان طرفین قرارداد و درنهایت دستیابی به اهداف تجاری قرارداد، نقشی اساسی ایفاء می‌کنند. تخصیص قراردادی ریسک‌های پروژه از طریق درج شروط کلیدی توزیع ریسک در قرارداد، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای مدیریت ریسک، به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای در سال‌های اخیر در قراردادهای نفت و گاز موردتوجه قرار گرفته است، به‌طوری‌که اجرای موفّق هر پروژه در گروی طراحی قراردادی کارآمد است که با انتقال مسئولیت مدیریت و تحمّل ریسک‌ها به طرفی که در بهترین موقعیت برای مدیریت آنها قرار دارد، منجر به توزیع بهینه و عادلانۀ ریسک‌های پروژه گردد.
این مقاله استفاده از انواع مکانیسم‌های قراردادی توزیع ریسک در قراردادهای نفت و گاز، ازقبیل شرط عدم‌مسئولیت، شرط تحدید مسئولیت، شرط مصونیت، شرط وجه التزام و شرط الزام به اخذ پوشش‌های بیمه‌ای مشخص را موردبررسی قرار می‌دهد و در انتها بی‌اعتباری شروط قراردادی را زمانی که منجر به تخصیص ناعادلانه ریسک می‌شوند، موردبحث قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Management and Efficient Distribution of Risk in Oil and Gas Contracts through Contractual Clauses

نویسندگان [English]

  • Mohammadmahdi Hajian 1
  • Seyyedeh Sheida Salimi 2
1 Assistant Professor of Private and Economic Law Department, Faculty of Law and Political Sciences, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran.
2 M.A. in Oil and Gas Law, Faculty of Law and Political Sciences, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Given the wide range of risks the contracting parties face in oil and gas projects, risk management strategies play an essential role in reducing risk costs, reducing disputes between contracting parties, and ultimately, achieving the business objectives of the contract. Contractual allocating of project risks through the inclusion of key distribution risk clauses in the contract, as one of the most important risk management mechanisms, has been considerably taken into account in recent years in oil and gas contracts. So that the successful implementation of each project is based on the efficient design of the contract, leading to an optimal and equitable distribution of project risks by transferring the responsibility for accepting and managing risks to the one that is in the best position to manage them.
This paper examines the use of a variety of contractual risk allocation mechanisms in oil and gas contracts, such as exclusion clause, liability limitation clause, indemnity clause, liquidated damage clause and the clause of requirement to obtain certain insurance coverage and at the end, discusses invalidity of contractual terms when they lead to unfair risk allocation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Contractual Terms
  • Risk Distribution
  • Oil and Gas Projects

فهرست منابع

الف) منابع فارسی
ابراهیم‫پور اسنجان، عادل، سیّد نصرالله ابراهیمی و محمود باقری. «تحلیلی بر شرط پذیرش مسئولیت و جبران خسارت (موردکاوی قراردادهای نفت و گاز)». پژوهش‌های حقوق تطبیقی 20(3) (1395): 26-1.
ابراهیم‫پور اسنجان، عادل. «نقش حقوقی و قراردادی عوامل سه‌گانه مسئولیت، شرط پذیرش مسئولیت، جبران خسارت و انتقال آن به شرکت‌های بیمه‌ای و تعامل آنها با یکدیگر در تخصیص خطرپذیری: موردکاوی قراردادهای بالادستی بیع متقابل در صنعت نفت و گاز ایران و قراردادهای امتیازی نفتی انگلستان». پایان‌نامه دکتری تخصصی حقوق نفت و گاز، تهران: دانشگاه تهران، 1395.
ابراهیمی، سیّد نصرالله و محمود اکبری. «شناسایی، ارزیابی و مدیریت ریسک‌ها در قراردادهای طرح و ساخت نفت و گاز و تأثیر آن در پیشگیری طرح از ادعا و اختلاف». پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران 6(23) (1396): 27-1.
اسدی، عباس، محمدباقر پارساپور و حسن بادینی. «حمایت از طرف ضعیف قرارداد از طریق حقوق اساسی». پژوهش حقوق خصوصی 23 (1397): 39-9.
اطمینان، علی. «بررسی تأثیر عدم‌تخصیص متناسب ریسک در قراردادهای صنعت ساخت بر اجرای پروژه‌ها». پایان‌نامه کارشناسی ارشد عمران مهندسی مدیریت و ساخت، تهران: دانشگاه تهران، 1388.
بابائی، ایرج. «مسئولیت مدنی و بیمه». فصلنامه پژوهش حقوق عمومی 3(4) (1380): 93-69.
باقری، محمود و عادل ابراهیم‫پور اسنجان. «تحلیلی بر شرط پذیرش مسئولیت/ جبران خسارت و انتقال آن به بیمه‌گر». فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی 47(4) (1396): 608-589.
بهزاد مفرد، عباس. «انتقال مسئولیت در اجرای قراردادهای بالادستی صنعت نفت با استفاده از پوشش‌های بیمه‌ای». پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق نفت و گاز، تهران: دانشگاه تهران، 1393.
بیگدلی، سعید. «تطبیق دیدگاه آندره تنک درخصوص مبنای مسئولیت مدنی و قراردادی با موضع قانون مدنی ایران». پژوهش‌نامة حقوق اسلامی 15(40) (1393): 160-133.
پاسبان، محمدرضا، پرویز رحمتی و سارا غریبی. «تحلیل اقتصادی نهاد وجه التزام با تأکید بر نظام حقوقی کامن‌لا و رومی ژرمنی». دانش حقوق مدنی 3(2) (1393): 28-14.
پدرام، متین. نفت بی‌خطر. تهران: نشر دنیای اقتصاد، 1392.
جواندل جانانلو، فرخ و منصور احمدنژاد. «قواعد حاکم بر بیمه‌نامه‌های عملیاتی توسعة میادین نفتی فراساحل». مطالعات حقوق انرژی 1(2) (1394): 184-167.
خرمیان اصفهانی، امین. «جبران خسارت قراردادی در پرتو تخصیص ریسک قراردادهای (بالادستی) نفت و گاز». پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق نفت و گاز، تهران: دانشگاه تهران، 1393.
خزائنی، گرشاسب، مصطفی خانزادی و عباس افشار. «بهینه‌یابی تخصیص ریسک در پروژه‌های ساخت: با الگوریتم بهینه‫سازی جامعه مورچگان (ACO)». مجله مهندسی عمران شریف 2-29(3) (1392): 69-61.
دارابی، مسلم، مجید اقبال شاکری و جلال پرچمی. «تخصیص ریسک در انواع رویکردهای اجرایی قراردادهای مهندسی تدارکات ساخت (EPC)» مقاله ارائه‌شده در ششمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت پروژه تهران، 1389.
درخشان، مسعود. «توسعه پوشش‌های بیمه‌ای در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی». گستره انرژی 4(45) (1389): 45-42.
دهدشتی، شاهرخ زهره، حامد عبدالعلی و مرضیه محمدپور دوستکوهی. «نوآوری برای بیمه کردن بیمه‫ناپذیرها». تازه‌های جهان بیمه 13(146 و 147) (1389): 26-15.
دیلمی، شیوا. «تخصیص ریسک در حقوق قراردادها». پایان‌نامه دکتری تخصصی حقوق خصوصی، تهران: دانشگاه تهران، 1396.
رجبی خاصوان، جلال. «ریسک‌های قراردادهای ای‌پی‌سی در صنعت نفت و گاز و نحوة مدیریت آنها». پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق تجارت بین‌الملل، تهران: دانشگاه علّامه طباطبائی، 1390.
ساکی‫زاده، مجتبی. «لزوم تعامل مؤثرتر بیمه با صنعت نفت و گاز». ماهنامه علمی ـ ترویجی اکتشاف و تولید نفت و گاز 104 (1392): 30-27.
شامی، معصومه. «بررسی دلایل عدم‌رشد بیمه‌های انرژی (نفت، گاز و پتروشیمی) در صنعت بیمه کشور با ارائه راهکارهای مناسب». پایان‌نامه کارشناسی ارشد بازاریابی، تهران: دانشگاه تهران، 1390.
شامی، معصومه، حسین خنیفر و حمیدرضا حسن‫زاده. «بررسی موانع رشد بیمه‌های انرژی در صنعت بیمه کشور و پیشنهاد راهکارهای مناسب». مدیریت فرهنگ سازمانی 12(4) (1393): 696-681.
شیروی، عبدالحسین. «نظریه غیرمنصفانه و خلاف وجدان بودن شروط قراردادی در حقوق کامن‌لا با تأکید بر حقوق انگلستان، آمریکا و استرالیا». مجتمع آموزش عالی قم 4(14) (1381): 43-5.
شیروی، عبدالحسین. حقوق تجارت بین‌الملل. چاپ نهم. تهران: انتشارات سمت، 1395.
صادق‌مقدم، محمدحسن. حقوق بیمه. جلد اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1392.
صادقی شاهدانی، مهدی، محمدمهدی عسگری، مقصود ایمانی و امیر ملکی‫نژاد. «بررسی فقهی الزام پیمانکاران نفتی به بیمه کردن چاه‌های نفت و گاز». پژوهشنامه بیمه 32(2) (1396): 106-85.
صفایی، سیّد حسین و حبیب‌الله رحیمی. مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد). چاپ پنجم. تهران: انتشارات سمت، 1392.
صفری، عطیه. «شناسایی و بیمه مخاطرات (ریسک) توسعه و بهره‌برداری میادین نفت و گاز فراساحلی با تکیه بر چهارچوب قراردادی». پایان‌نامة کارشناسی ارشد حقوق نفت و گاز، تهران: دانشگاه تهران، 1395.
صفری، محسن و حسین پاک‌طینت. «مسئولیت قهری قراردادی، تفاوت‌ها و کارکردها». فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران 40(4) (1389): 266-247.
«ضوابط اجرای روش طرح و ساخت epc در پروژه‌های صنعتی». نشریه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور 5490(1381).
طاهری‫فرد، علی و مصطفی سلیمی‫فر. «بررسی توزیع ریسک در نسل‌های اول، دوم و سوم قراردادهای بیع متقابل توسعه». فصلنامه اقتصاد انرژی ایران 3(9) (1393): 174-151.
عادل، مرتضی. «توافق بر خسارت در قراردادها». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشکده تهران، 53 (1380): 112-77.
عادل، مرتضی. «توافق بر خسارت در کامن‌لا». مجله مطالعات حقوق تطبیقی 3(2) (1391): 125-101.
علومی، حمیدرضا و آزاده حاج محمدجعفر. «بررسی تخصیص مسئولیت ریسک‌های سیلان و فوران در قراردادهای حفاری دریایی و امکان پوشش بیمه‌ای آن ریسک‌ها». مطالعات حقوق انرژی 3(1) (1396): 79-57.
عیسائی تفرشی، محمد، خدیجه شیروانی و علیرضا آبین. «شروط استثناء در مسئولیت قراردادی (مطالعه تطبیقی در فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق انگلیس)». پژوهش‌های حقوق تطبیقی 21(4) (1396): 132-109.
قربانی‌وند، محمدباقر. «تحلیل موقعیت وجه التزام در قراردادها». ماهنامه کانون وکلا 188 و 189 (1384): 52-25.
قنواتی، جلیل. «اصل آزادی قراردادی: قراردادها و شروط غیرعادلانه». مطالعات اسلامی: فقه و اصول 42(شماره پیاپی 1/85) (1389): 157-135.
کاتوزیان، ناصر. الزام‌های خارج از قرارداد، ضمان قهری. چاپ دوازدهم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1392.
کاتوزیان، ناصر. قواعد عمومی قراردادها، جلد 4. تهران: شرکت سهامی انتشار، 1394.
ماکویی، احمد، ایرج مهدوی و فاطمه فرخیان. «تخصیص مناسب ریسک به کارفرما و پیمانکار در اجرای پروژه‌ها». مقاله ارسال‌شده در چهارمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت پروژه تهران، پورتال جامع علوم انسانی، 1387.
معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری. «مدیریت ریسک در پروژه‌ها». نشریه انتشارات معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی 659 (1387): 225.
موافقت‌نامه، شرایط عمومی و شرایط خصوصی پیمان‌های مهندسی، تأمین کالا و تجهیزات، ساختمان و نصب (epc) اختصاصی نفت 1396.
موجی، محیا. «شرط مصونیت از مسئولیت در قراردادهای بالادستی نفت و گاز». پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق تجارت بین‌الملل، تهران: دانشگاه علّامه طباطبائی، 1395.
مؤمنی‫راد، احمد و مصطفی مدّاحی‫نسب. «بیمة ریسک‌های موجود در پروژه‌های نفتی». مطالعات حقوق انرژی 2(1) (1395): 166-145.
نکویی، محمد. شرط عدم‌مسئولیت (مطالعه تطبیقی). تهران: نشر میزان، 1390.
ب) منابع خارجی
American National Standard ANSI/PMI. A Guide to the Project Management Body of Knowledge. Forth Edition. Pennsylvania: Project Management Institute, 2008.
Beadnall, Stuart and Simon Moore. Offshore Construction: Law and Practice. New York: by Informa Law from Routledge, 2017.
Bunni, Nael G. Risk and Insurance in Construction. Second Edition. New York: Spon Press, 2003.
Charrett, Donald. The Application of Contracts in Engineering and Construction Projects. New York: Informa Law from Routledge, 2018.
Cooper, D., S. Grey, G. Raymond and P. Walker. Project Risk Management Guidelines. England: John Wiley & Sons Ltd, 2005.
Cooter, Robert and Thomas Ulen. Law and Economic. 6th Edition. Boston: Pearson Education, 2016.
Downie, David. Contractual Risk Allocations. California: Create Space Publisher, 2012.
Drilling Contract between VASTAR RESOURCES INTERNATIONAL COMPANY and READING & BATES FALCON DRILLING COMPANY. Dated: December 9, 1998, for “RBS-8D” “Deepwater Horizon”.
FIDIC-Conditions of Contract for EPC/ Turnkey Projects Dated: 1999.
Gas Treatment Systems (Gas Gathering, Sweetering, Dehydration/ Dew Point Control, Gas Compression Systems and Sulfur Recovery Unit) Contract No. 4298- 89- 2 FG, between IRANIAN OFFSHORE OIL COMPANY and JONDI SHAPOUR COMPANY. Dated: December 21, 2010, in Qeshm Island.
General Conditions of Contract for Supply of Major Items of Plant and Equipment by LOGIC for the UK Offshore Oil and Gas Industry, Dated: December 2005.
General Conditios of Contract for Mobile Drilling Rigs, by LOGIC for the UK Offshore Oil and Gas Industry, Dated: December 1977.
Gorden, Greg and John Paterson. Oil and Gas Law, Current Practice and Emerging Trends. Dundee: Dundee University PRESS, 2007.
Iran Petroleum Contract (“IPC”) Exploration, Development and Production Service Contrac (E&P), Dated: 2015.
Kangles Nick, R. Ben Rogers, Zahra Allidina and Chris Harris. “Risk Allocation Provisions in Energy Industry Agreements: Are We Getting it RIGHT?.” Alberta Law Review 49(2) (2011): 339-367.
Lam, K.C, D. Wang, Patricia T.K. Lee, Y.T. Tsang. “Modeling Risk Allocation Decision in Construction Contract.” International Journal of Project Management 25(5) (2007): 485-493.
Lyons, Terry and Skitmore Martin. “Project Risk Management in the Queensland Engineering Construction Industry: A Survey.” International Journal of Project Management 22(1) (2004): 51-61.
Mandaraka-Sheppard, Aleka. Modern Maritime Law. Vol. 2: Managing Risk and Liabilities. 3rd Edition. New York: Informa Law, 2013.
Onyekachi, Ofoegbu Kelechi. “How Contractual Risk Allocation Provisions of Oil and Gas Contracts Have Been or May be Interpreted by an English Court - A Case Study of Some Model Offshore Drilling Rig Contracts Developed in the United Kingdom, Canada and the United States of America.” Ph.D. Thesis, University of Dundee, 2018.
The Engineering, Procurement, Suplly, Fabrication, Construction, Installation, Commissioning, Start up and Performance Tests of Offshore Platforms, Pipelines and Onshore Facilities and Upstream Subsurface and Drilling Contract No. POGC 655 - 89 – 35, between NATIONAL IRANIAN OIL COMPANY and the Consortium Consisting of PETROPARS Ltd COMPANY, IRANIAN OFFSHORE ENGINEERING AND CONSTRUCTION COMPANY and PETROPARS IRAN COMPANY. Dated June 15, 2010, for SOUTH PARS GAS FIELD DEVELOPMENT PHASE 19.
West, Glenn D. and W. Benton Jr Lewis. “Contracting to Avoid Extra-Contractual Liability_Can Your Contractual Deal Ever Really be the 'Entire' Deal?.” The Business Lawyer 64 (2009): 999-1038.
Zulhafiz, Wan M. “On the Contractual Risk Allocation in Oil and Gas Projects.” The Law Review (2017): 168-193. SSRN: https://ssrn.com/abstract=3052064.
Zulhafiz, Wan M. and Radzi, Mohd Shahril Nizam. “Enforceability of Knock-For-Knock Indemnities in Oil Field Service Contracts in Thailand.” The Proceedings of the 5th ICADA, Bangkok, Thailand, 2016.
Zullhafiz, Wan M. “Allocation of Risk in the Oil and Gas Contracts in Malaysia: An Empirical Study.” Society of Interdisciplinary Business Research 6(1) (2017): 1-48.
Zullhafiz, Wan M. “Unfair Contract Terms Act 1977: Does it Provide a Good Model in Regulating Risk Allocation Provisions in Oilfield Contracts in Malaysia?.” Trade and Global Markets 8(1) (2015): 3-16.