پارلمان الکترونیکی و نقش آن در تحقق دموکراسی

Extended Abstract

What is of particular importance today, especially in democracies, is the way a country's parliament can communicate with the people. In other words, no matter how much the society's relationship with the parliament and its representatives is facilitated, we can see the establishment of democracy in its true sense. In this regard, the electronicization of the parliamentary institution can lead to deepening and facilitating the relationship between the electorate and the elected. In fact, this institution can achieve this important goal and become a more efficient institution in society by using what is interpreted today as mass media or the same information and communication technologies. If the parliament can find a way to communicate directly with the people, it will be able to highlight the role of direct democracy, which is now rejected in the political system of most countries in the world. Because in this case, the people will be able to directly monitor the work processes of the parliament and lead to the transparency of this institution as much as possible. In other words, these e-initiatives may bring citizens, different groups, mindsets and values closer together and allow them to exchange ideas and build communication networks. Therefore, with these interpretations, the concept of electronic parliament is created. According to the World Parliamentary Report released in 2008 by the Inter-Parliamentary Union, e-Parliament is an institution that is more transparent, accessible and accountable through information and communication technology, giving people greater access gives to parliamentary documents and activities. In this type of parliament, individuals use information and communication technologies to more effectively support its core functions of effective representation, legislation, and oversight. In other words, by using modern technologies and standards and adopting supportive policies, the e-parliament strengthens the development of a fair and inclusive information society. In this regard, in order to realize the concept of electronic parliament, this institution needs to have special electronic tools. Because just as tools such as impeachment, financial supervision, parliamentary commissions, etc. are known as parliamentary tools in the legal system of the world, different electronic tools can be considered and proposed for the realization of electronic parliament. These tools should use information and communication technology to facilitate citizen participation in parliamentary affairs. One of the tools that parliament can use to become electronic is the possibility of using electronic requests for citizens in parliament. Electronic petitions are a clearer and more responsive way than other petitions that facilitate communication between agencies and the public and are increasingly important in reducing the level of political conflict. In fact, the integration of information and communication technologies makes the application process more accessible, convenient and efficient. This is especially useful for groups that are less involved in a country's political process, such as young people, the disabled, and people living in remote and remote communities. In addition to electronic requests, other electronic tools such as tracking 1- bill in parliament electronically 2- Using mobile apps in parliament 3- Proposing legislation by citizens electronically 4- Participatory electronic budgeting 5- Electronic voting 6 Electronic legislation 7- Using the network Are social. Finally, e-Parliament can help make the right decisions and opinion polls by creating virtual community opportunities, online voting and discussion. Finally, the creation of an e-parliament can be considered as an important step towards the growth and excellence of civil society and support the role of this society in political communication. In this article, various aspects of e-parliament and its role in the realization of e-democracy are examined. Nowadays, due to the proliferation of electronic devices and, most importantly, the major role that the Internet plays as an important electronic tool in human life today, its role in political communication cannot be hidden. Therefore, the parliament, as an important political institution in the legal system of countries, can use the Internet in its communication with citizens and their participation in decisions related to legislation and other tasks. Parliament's use of new means of communication can facilitate citizen participation in parliamentary decisions and other tasks.

مقدمه

در یک کشور دموکراتیک، پارلمان مطلوب مقتضی ارتباط با مردم در سویه های مختلف است. در عصر اطلاعات، فناوری های ارتباطاتی در برقراری و گسترش ارتباطات نهاد پارلمان با مردم نقش پویایی را می توانند ایفا کنند. از سوی دیگر ارتباطات مردمی با پارلمان برای تحقیق از دولت امری ضروری است به گونه ای که شهروندان نظرات خویش را به صورت عمومی و صریح در مورد سیاست های دولت به نمایندگان پارلمان گزارش می کنند.

اهمیت ارتباطاتی که شهروندان با تمام اعضای پارلمان دارند توسط بسیاری از نهادهای بین المللی از قبیل «مؤسسه دموکراتیک ملی برای امور بین المللی»¹، مورد شناسایی قرار گرفته است. این مؤسسه پیشنهاد می دهد که دستیابی آزاد به اطلاعات دربارۀ پارلمان و نیاز به مشارکت شهروندان امری ضرورری است و پارلمان بایستی به صورت قانونی حقوق شهروندان را در ارتباط با مشارکت در نظارت و وظایف قانونگذاری پارلمان به رسمیت شناسد. به منظور تحقق مشارکت مؤثر شهروندان، به صورت عمومی سه پیش نیاز مطرح می گردد؛ اول اینکه، همواره اطلاعاتی در ارتباط با رویه های پارلمانی در دسترس اعضای پارلمان قرار گیرد. دوم، نهاد پارلمان، شهروندان را در ارتباط با مسائل و مشکلات مورد بحث در آن آگاه گرداند و در نهایت، پارلمان، مشارکت واقعی شهروندان را از طریق درخواست ها، ارتباط با کمیسیون ها و به طور مستقیم با اعضای پارلمان، تدارک بیند.²

یکی از نتایج ایجاد پارلمان های الکترونیکی، تحقق مشارکت الکترونیکی شهروندان می باشد. مشارکت الکترونیکی شهروندان منجر به تحقق دموکراسی الکترونیکی خواهد شد. به عبارتی دیگر، با مشارکت شهروندان در امور پارلمانی، با توسل به ابزارها و وسایل اطلاعات و ارتباطات الکترونیکی، شهروندان در فعالیت ها و تصمیمات مربوط به امور پارلمان هر چه بیشتر مشارکت نموده و به خواسته ها و نظرات خویش جامۀ عمل خواهند پوشانید. لذا این مشارکت می تواند منجر به تحقق ابعاد مختلف دموکراسی گردد.

در این نوشتار سویه های گوناگون پارلمان الکترونیکی و نقش آن در تحقق دموکراسی الکترونیکی بررسی می شود. امروزه به دلیل گسترش ابزارهای الکترونیکی و مهم تر از همه نقشی عمده ای که اینترنت به عنوان یک ابزار الکترونیکی مهم در زندگی انسان امروز، ایفا می کند، نمی توان نقش آن را در ارتباطات سیاسی کتمان کرد. لذا پارلمان به عنوان یک نهاد سیاسی مهم در نظام حقوقی کشورها، می تواند از اینترنت در ارتباطات خویش با شهروندان و مشارکت دادن آنان در تصمیمات مربوط به قانونگذاری و سایر وظایف خویش، استفاده کند. بهره گیری پارلمان ها از ابزارهای نوین ارتباطی می تواند منجر به تسهیل مشارکت شهروندان در تصمیمات و سایر وظایف پارلمان گردد.

۱- مفهوم پارلمان الکترونیکی

«پارلمان الکترونیکی»³برابر با گزارش جهانی پارلمان که در سال ۲۰۰۸ توسط «اتحادیۀ بین پارلمانی»⁴ منتشر شده است، به عنوان نهادی معرفی می شود که به واسطۀ فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی، شفاف تر، در دسترس تر و پاسخگوتر بوده و به مردم امکان دسترسی بیشتر به اسناد و فعالیت های پارلمانی را می دهد. در این نوع پارلمان اشخاص با استفاده از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی از وظایف اصلی آن یعنی نمایندگی، قانونگذاری و نظارت مؤثر به شکل مؤثرتری حمایت می کنند. به عبارتی دیگر با استفاده از فناوری ها و استانداردهای مدرن و اتخاذ سیاست های حمایتی، پارلمان الکترونیکی توسعۀ یک جامعۀ اطلاعاتی عادلانه و فراگیر را تقویت می نماید. یک جامعۀ اطلاعاتی فراگیر نیازمند استراتژی های پارلمان الکترونیکی است تا هم جمعیت شهری و هم جمعیت روستایی را مورد هدف قرار داده و از روش های مرتبط و در دسترس برای هر یک از گروه های مختلف استفاده کند. همچنین پارلمان الکترونیکی می تواند برای ترویج دموکراسی به شکلی که موجب تعامل میان پارلمان و شهروندان می گردد، طراحی شود. ⁵

در راستای تحقق پارلمان الکترونیکی می توان نقش اینترنت را مورد توجه قرار داد. اینترنت با توجه به ماهیت کنونی آن، به راحتی می تواند مردم را در سراسر جهان به یکدیگر متصل سازد. این امر به دلیل اینکه زمینه ای برای بیان صدای مردم بدون محدودیت های مکانی را فراهم می آورد، پیامدهای مثبتی برای دموکراسی دارد که می توان از آن به «دموکراسی الکترونیکی»⁶ تعبیر کرد.⁷

در واقع اینترنت منجر به ارائۀ آزادی بیشتر به استفاده کنندگان از آن شده است به گونه ای که در ماهیت خواستۀ کاربران اینترنت تغییری ایجاد نگشته است و اینترنت صرفاً آنان را قادر می سازد تا سریع تر به خواستۀ خود دست یابند.⁸

پارلمان ها در سرتاسر جهان اعم از کشورهای توسعه یافته، در حال توسعه، دموکراتیک و حتی غیردموکراتیک اینترنت را به عنوان ابزاری مهم مورد پذیرش قرار داده اند. اجرای فناورهای اطلاعاتی و ارتباطاتی در پارلمان فقط به معرفی چند سازکار الکترونیکی و استفاده از ایمیل مربوط نمی شود بلکه در ارتباط با تغییر رویه های پارلمانی نیز صدق می کند. در واقع اینترنت یک ابزار مهم برای ارتباط و به اشتراک گذاری اطلاعات پارلمانی است. بااین حال، پذیرفتن اینترنت در پارلمان به خودی خود یک هدف نیست بلکه بایستی یک ابزار مفید برای ارائه اطلاعات دقیق، معتبر و آسان باشد. لذا به منظور دستیابی به موفقیت در این پیش فرض، بایستی تأکید فراوانی بر تحقق مفهومی به نام آموزش کرد. در ارتباط با پارلمان، این آموزش به مفهوم آموزش قانونگذاران و کارمندان آنان است. همچنین، وب سایت هایی که تعدادی از پارلمان ها برای مواردی نظیر توضیح به مردم در رابطه با اینکه چگونه آنان می توانند در فرآیندهای پارلمانی برای تأثیرگذاری بر قوانین به وسیلۀ ارسال الکترونیکی اطلاعات یا به روشی دیگر، شرکت کنند نیز از اهمیت والایی برخوردار است^.9

۲- مبانی پارلمان الکترونیکی

هدف اصلی سیستم پارلمان الکترونیکی تهیۀ یک راه حل مؤثر در زمینۀ فناوری اطلاعات به منظور بهبود عملکردهای قانونگذاری، نظارت و نمایندگی برای تحقق فرآیندهای کاری دیجیتالی در پارلمان است. یعنی پس از تحقق پارلمان دیجیتال فرآیندهای کاری پارلمان از کار بر روی کاغذ، بر فرآیندهای کاری دیجیتالی منتقل خواهد شد.. ¹⁰ پارلمان الکترونیکی بستری از ارکان تحقق دموکراسی و مشارکت الکترونیکی است. تببین مفهومی دموکراسی الکترونیکی و مشارکت الکترونیکی و سویه های مختلف آن در موجه سازی بنیان های پارلمان الکترونیکی شایسته توجه می باشد.

۳- دموکراسی الکترونیکی

یکی از بارزترین پیامدهای استفاده از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی در زندگی سیاسی، ظهور اصطلاح دموکراسی الکترونیکی است که مستقیماً به تکامل این الگوی دموکراسی مرتبط با رسانه های جدید، اشاره دارد. نقش فناوری های جدید به اندازه ای مهم است که حتی بعضی از نظریه پردازان حوزۀ دموکراسی از قبیل «هاگ»¹¹ و «لودر»¹²، ضمن معرفی اصطلاح دموکراسی الکترونیکی، در مورد تغییر در مفهوم سیستم های دموکراتیک که امروزه مورد استفاده قرار می گیرند نیز صحبت می کنند^.13

دموکراسی الکترونیکی فرآیندی است که می تواند منجر به تحقق دموکراسی مستقیم یعنی شرکت تک تک اعضای جامعه در فرآیندهای سیاسی گردد. در حقیقت دموکراسی مستقیم در برابر دموکراسی غیرمستقیم قرار می گیرد و عمده ترین دلیلی که در سال های اخیر نظریه پردازان حقوق، بیشتر متمایل به دموکراسی غیرمستقیم بوده اند، عدم امکان عملی اجتماع مردم برای تصمیم گیری های مربوط به فرآیندهای سیاسی بوده است. بنابراین با تحقق دموکراسی الکترونیکی می توان به تحقق دموکراسی مستقیم امیدوار بود. در حقیقت با ایجاد یک فضای مجازی، اعضای جامعه قادر خواهند بود تا در فرآیندهای سیاسی و امور مهم مملکتی شرکت نمایند^.14

همان گونه که دموکراسی از اشکال متفاوتی برخوردار است، استفاده از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی نیز در این زمینه به شکل های متفاوتی صورت می گیرد. دولت ها اغلب با توجه به دلایلی نظیر کارایی فناوری های جدید و صرفه جویی در وقت و هزینه، راه حل هایی را انتخاب می نمایند که مبتنی بر فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی مذکور باشند. در یک مفهوم کلی، دموکراسی الکترونیکی فرآیندی است که به طور فعال، در پی مشارکت شهروندان برای شکل دادن به گفت وگوهای سیاسی و مداخله در روند سیاست گذاری کشور است.¹⁵

دیدگاه های بسیار متفاوتی از دموکراسی الکترونیکی وجود دارد. برخی از نظرات از مشارکت های فردی به «سبک استفاده از فناوری های ارتباطی برای تسهیل اقدامات دموکراتیک»¹⁶ پشتیبانی می کنند. درحالی که برخی دیگر بر روی بحث و گفت وگو تأکید داشته و گروهی دیگر بر روی جامعه سازی و شمول اجتماعی تأکید می ورزند. به صورت کلی دموکراسی را می توان به دو بُعد تفکیک نمود : بُعد اول به هدف اصلی دموکراسی اشاره دارد و از آن به «دیدگاه های دولت ـ محور»¹⁷ تعبیر می شود و بُعد دوم به مفهوم نمایندگی بوده و بر دموکراسی مستقیم تمرکز دارد که از آن نیز به «دیدگاه های شهروند ـ محور^»18 تعیبر می شود^.19

یکی از دیدگاه هایی که درون دیدگاه های دولت ـ محور مورد بحث قرار می گیرد، دیدگاه کلاسیک غربی در رابطه با دموکراسی است که از آن به دموکراسی قانونی تعبیر می شود که یک دیدگاه رویه ای از دموکراسی بوده که مرتبط با قانون اساسی و سایر قوانین و مقررات به عنوان پایه های دموکراسی است. سه اصل اساسی در این دیدگاه شامل تفکیک قوا، سیستم نظارت و کنترل بین دولت، نهادهای دولتی و قضایی بوده و سومین اصل نیز نمایندگی است. در حقیقت در این دیدگاه تصمیم گیری و نمایندگی هدف و مفهوم دموکراسی است. در دیدگاه مذکور، کمبود اطلاعات جمع آوری شده و توزیع شده توسط دولت مهم ترین مشکلی است که با کمک رسانه های الکترونیکی رفع می شود. در این دیدگاه یک دولت کوچک و مؤثر که بر اساس فناوری اطلاعات و ارتباطات فعالیت می کند ارجحیت داشته و رسانه های الکترونیکی باید برای فعالیت های اطلاع رسانی، بازیابی اطلاعات توسط شهروندان و جمع آوری اطلاعات در بین شهروندان استفاده شوند^.20

علاوه بر دموکراسی قانونی، مفهوم دیگری از دموکراسی به نام «دموکراسی رقابتی»²¹ در این دیدگاه جای می گیرد. دموکراسی نخبه گرای رقابتی مدلی از دموکراسی است که در آن تصمیم گیری های اساسی بر عهدۀ نخبگان سیاسی است و نقش مردم عادی در این مدل از دموکراسی کم رنگ می باشد^.22

در دیدگاه دموکراسی رقابتی مذکور، رسانه های دیجیتال پیش از هر چیزی برای تبلیغات انتخاباتی مورد استفاده قرار می گیرند. چهار دیدگاه دیگر از دموکراسی دارای یک جهت گیری استراتژیک کاملاً متفاوت است. این دیدگاه ها دولت ـ محور نبوده و منبعث از جامعۀ مدنی می باشند. هدف حامیان این دیدگاه اجتماعی کردن سیاست به معنای قائل شدن نقش برجسته تری برای سازمان های اجتماعی و شهروندان است. در این دیدگاه فرض بر این است که شبکه های رایانه ای مانند اینترنت به آنها این امکان را می دهد که روی سیاست تأثیر بگذارند و حتی سیاست های مصوب نهادهای دولتی را کنار گذاشته یا آنها را باسیاست های مدنظر خویش جایگزین نمایند. این در حالی است که دو دیدگاه نخست که پیش تر مورد اشاره قرار گرفت، قصد تقویت سیاست نهادی را داشته و عمدتاً توسط سیاستمداران و مدیران مورد حمایت قرار می گیرند. دیدگاه های جایگزین، توسط بسیاری از سازمان های اجتماعی و شهروندان به خصوص افراد با انگیزه سیاسی و افراد با تحصیلات نسبتاً بالا مورد حمایت قرار می گیرد^.23

علاوه براین، در این بُعد از دموکراسی رادیکال ترین دیدگاه، مربوط به «دموکراسی پله بیسیتی»²⁴ است. تئوری دموکراسی پله بیسیتی میراث «وبر»²⁵ می باشد. به باور وی دموکراسی پله بیستی نوعی خاصی از حاکمیت کاریزماتیک بوده و آن را به عنوان وسیله ای به منظور غلبه بر بوروکراسی معرفی می نماید. چهرۀ اصلی در این نظریه یک رهبر کاریزماتیک است که توسط رأی گیری مستقیم عمومی انتخاب می گردد. علاوه بر آنچه که وبر در ارتباط با این نوع دموکراسی بیان داشته است، مطابق با نظرات معاصر در رابطه با دموکراسی پله بیسیتی، هر شهروند بایستی از فرصت لازم برای پذیرش یا رد قوانینی که بر زندگی وی تأثیرگذار است، برخوردار باشد. در این چهارچوب، دموکراسی پله بیسیتی می تواند با گرایش های استبدادی همراه بوده و رهبر رژیم را قادر سازد تا از مقبولیت عمومی به عنوان یک وسیلۀ مهم به منظور مشروعیت بخشی به تصمیمات سیاسی استفاده نماید.²⁶

در یک مفهوم کلی دموکراسی پله بیسیتی به معنای اولویت دادن به دموکراسی مستقیم به جای دموکراسی غیرمستقیم (نمایندگی) است. فرصت های ارائه شده توسط شبکه های رایانه ای برای برگزاری نظرسنجی های الکترونیکی و رفراندوم و بحث و گفت وگوی آنلاین، برای هواداران این دیدگاه بسیار جذاب است^.27

دیدگاه دیگر، «دموکراسی کثرت گرا»²⁸ است. به صورت کلی تکثرگرایی یا پلورالیسم صرفاً به مفهوم وجود تفاوت ها در یک جامعه نیست، بلکه به معنای قبول و تعامل با تفاوت های مذکور می باشد^.29

اگر چنانچه درنتیجۀ تکثرگرایی در یک جامعه، فضای باز سیاسی به وجود آید، متعاقب این روند اندیشه های سیاسی متفاوت مجال لازم برای بیان نظرات خویش را پیدا خواهند کرد. بنابراین می توان شاهد ظهور احزاب سیاسی مختلف با خطوط فکری متفاوت از یکدیگر بود. لذا احزاب مذکور قادر خواهند بود تا نقش یک میانجی را بین دولت و مردم ایفا نمایند. دراین راستا تمامی ایدئولوژی های موجود در جامعه امکان مشارکت خواهند یافت. نتیجۀ چنین روندی عدم تسلط یک اندیشه در جامعه ای می شوند که رنگین کمانی از اندیشه های متفاوت است^.30

در این دیدگاه بر شکل گیری عقاید در درون و میان سازمان های اجتماعی تأکید می گردد. در حقیقت دموکراسی اراده اکثریت نیست بلکه ائتلاف دائماً در حال تغییر اقلیت هاست و مهم ترین ارزش آن تکثرگرایی در بحث های اجتماعی، سیاسی و رسانه ها است. این دیدگاه ترکیبی از دموکراسی مستقیم و غیرمستقیم (نمایندگی) است زیرا نمایندگی نه تنها توسط سیاستمداران بلکه توسط سازمان های اجتماعی نیز اعمال می شود. رسانه های دیجیتال فرصت های بی شماری را برای تکثرگرایی در بحث های عمومی ارائه می دهند که ازجمله آنها می توان بحث های آنلاین را مورد اشاره قرار داد^.31

دیدگاه پنجم دموکراسی مشارکتی است، به صورت کلی این نوع دموکراسی همواره در پی افزایش نقش مؤثر شهروندان در تصمیم گیری های جمعی است. هدف عمدۀ دموکراسی مشارکتی ایجاد جامعه ای است که در آن شهروندان آگاه به مسائل سیاسی و اجتماعی بوده و از جایگاهی که در آن جامعه برخوردارند احساس رضایت نمایند. شهروندان در جامعۀ مذکور خود را فرد سودمندی از لحاظ سیاسی می دانند و متعاقب آن از انگیزۀ لازم به منظور مشارکت سیاسی در جامعه برخوردار می باشند^.32

مهم ترین ابزار تحقق این نوع دموکراسی بحث های عمومی، آموزش عمومی و مشارکت شهروندان است. لذا رسانه های دیجیتالی می توانند نقش مهم و مثبتی در فعال کردن این ابزارها داشته باشند. درنهایت «دیدگاه آزادی خواهانه»³³در مورد دموکراسی به عنوان الگوی غالب در میان پیشگامان جامعه اینترنت ظاهر شده است و از چند جنبه به دیدگاه کثرت گرا و پله بیسیتی نزدیک است زیرا فرصت های ایجاد اجتماع مجازی، رأی گیری آنلاین و بحث و گفت وگو فراهم می شود که این موضوع هم به تصمیم گیری و هم به نظرخواهی کمک می کند. در حقیقت ویژگی خاص دیدگاه اخیر تأکید بر اتخاذ سیاست مستقل توسط شهروندان در انجمن های خود با استفاده از قابلیت های ارتباطی افقی شبکه های رایانه ای به طورکلی و اینترنت به طور خاص است که از این طریق سیاست های نهادی را دور می زنند^.34

۴- مشارکت الکترونیکی

«مشارکت الکترونیکی»³⁵ مطابق با تعریفی که در گزارش مربوط به سازمان «همکاری و توسعۀ اقتصادی»³⁶ ارائه شده است، «به عنوان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای حمایت از ارائه اطلاعات به شهروندان، مشورت با آنها و همچنین مشارکت فعال آنها در کلیه مراحل چرخه حیات سیاست گذاری که اعم از: تنظیم دستور کار، تحلیل سیاست، تدوین سیاست، اجرای سیاست، نظارت و درنهایت ارزیابی سیاست است» تعریف می گردد. در این گزارش ها، برای هر یک از سه بُعد اصلی مشارکت الکترونیکی یعنی (اطلاعات، مشاوره و مشارکت فعال) و برای هر یک از پنج مرحله فوق الذکر در چرخه حیات سیاست گذاری، ابزارهای پشتیبانی مناسب «فناوری اطلاعات و ارتباطات»³⁷ پیشنهاد شده است. ابزارها و روش های مشارکت الکترونیکی می توانند از روندهای کارآمد و مؤثر شهروند ـ محوری که امکان مشارکت شهروندان را نه تنها در رأی گیری نمایندگان منتخب، بلکه در فرآیندهایی که از طریق آن سیاست های کشور شکل می گیرد و نیز در تصمیمات مربوط به ارائه خدمات عمومی، پشتیبانی به عمل آورند. به علاوه ابزارها و روش های مشارکت الکترونیکی می توانند یک تریبون و مشارکت گسترده ای را حتی برای افرادی که در حاشیه قرار گرفته اند فراهم آورنده و در کاهش محرومیت اجتماعی نقش مؤثرتری را ایفا نمایند.³⁸

ابتکارات الکترونیکی مذکور، ممکن است شهروندان گروه های مختلف، ذهنیت ها و ارزش ها را به هم نزدیک کرده و به آنان امکان تبادل نظر و ایجاد شبکه های ارتباطی را بدهند. بر اساس گزارش فوق الذکر، اهداف اصلی دولت هایی که شیوه های مشارکت الکترونیکی را اتخاذ می کنند، عبارتند از: ١- تعامل با مخاطبان گسترده تر٢- ایجاد مشاوره های بیشتر و وسیع تر٣- ارائه بازخورد مناسب و مرتبط نسبت به شهروندان ٤- ایجاد سیاست باکیفیت و بهتر ٥- ایجاد اعتماد و اخذ پذیرش در ارتباط با سیاست مدنظر ٦- تقسیم مسئولیت برای سیاست گذاری و درنهایت نظارت و ارزیابی سیاست های عمومی است. بااین حال به منظور دستیابی به اهداف فوق الذکر، مشورت و تعامل عمومی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات، بایستی به وسیلۀ مواردی نظیر: ١- دسترسی به مشارکت نسبت به اطلاعات جامع، متعادل و در دسترس در ارتباط با موضوعات بحث شده ٢- دستور کار بازنگری توسط شهروندان شرکت کننده ٣- زمان کافی برای پرداختن به موضوعات مورد بحث به صورت گسترده ٤- رهایی از دست کاری و اجبار و نیز حمایت از آزادی اندیشه در ارتباط با شهروندان مشارکت کننده ٥- ایجاد یک چهارچوب مناسب و مبتنی بر قانون برای بحث و گفت وگو٦- مشارکت توسط یک نمونه فراگیری از شهروندان برای تقابل با شکاف دیجیتالی، فرآهم آوردن فرصت برای تمامی شهروندان علی الخصوص افراد به حاشیه رانده شده اجتماعی، کم سواد و ناآگاه، ٦- طرح و هدف نهایی به منظور ایجاد تعامل آزاد بین شرکت کنندگان ٧- شناخت اختلافات بین شرکت کنندگان و رد پیش داوری مبتنی بر شرایط، صورت گیرد.³⁹

سه کارکرد اصلی مشارکت الکترونیکی را می توان به سه دسته «نظارت»،⁴⁰ «تنظیم برنامه»⁴¹ و «تصمیم گیری»⁴² تقسیم بندی کرد. در تقسیم بندی مذکور، دسته اصلی فعالیت های مشارکتی که شامل نظارت و کنترل فرآیندها و فعالان سیاسی و همچنین تصمیم گیری های سیاسی است، از طریق دسترسی به «اطلاعات الکترونیکی»⁴³ و همچنین «بحث و گفت وگوی آنلاین»⁴⁴ صورت می پذیرد. دسته دوم ممکن است با دستیابی به اطلاعات سیاسی و بحث در مورد مسائل سیاسی آغاز شده اما به فعالیت هایی نظیر حمایت از پروژه های سیاسی «تبلیغات الکترونیکی»⁴⁵ و ارسال درخواست های رسمی به نهادهای دولتی «درخواست های الکترونیکی»⁴⁶ گسترش یابد. درنهایت ایجاد شناخت یا ارزیابی داده ها نسبت به تصمیمات سیاسی یا همان «مشاوره الکترونیکی»⁴⁷، تعیین اولویت ها یا تعیین هزینه های بودجه «بودجه ریزی مشارکتی الکترونیکی»⁴⁸ و نهایتاً رأی دادن به گزینه های سیاسی یا همان «رأی گیری الکترونیکی»⁴⁹ نوع سوم مشارکت الکترونیکی را تشکیل می دهد^.50

۵- ابزارهای لازم برای تحقق پارلمان الکترونیکی

همان گونه که ابزارهایی نظیر استیضاح، نظارت مالی،کمیسیون های پارلمانی و ... در نظام حقوقی کشورهای جهان به عنوان ابزارهای پارلمانی شناخته می شوند، می توان برای تحقق پارلمان الکترونیکی نیز ابزارهای الکترونیکی مختلفی را در نظر گرفت و پیشنهاد داد. ابزارهای مذکور بایستی از فناوری اطلاعات و ارتباطات در راستای تسهیل مشارکت شهروندان در امور مربوط به پارلمان استفاده نمایند.

۵-۱- دسترسی به اطلاعات الکترونیکی

یکی از ابزارهایی که شهروندان می توانند در راستای تحقق پارلمان الکترونیکی از آن بهره جویند، دسترسی به اطلاعات پارلمان به صورت الکترونیکی است. به صورت کلی یکی از نتایج دسترسی به اطلاعات الکترونیکی تحقق «دولت الکترونیکی⁵¹» است. علی رغم اینکه محققان درک متفاوتی از دولت الکترونیکی و مدل های مختلف مربوط به آن را دارند، این واقعیت که دولت الکترونیکی قادر است برای تحقق چند هدف عمده مورد استفاده قرار گیرد، به صورت گسترده ای مورد پذیرش قرار گرفته است. به طور مثال دو نمونه از اهداف فوق الذکر عبارت است از شفافیت و تعامل. دراین راستا و به منظور تحقق اهداف مذکور، وب سایت های دولتی به صورت فزاینده ای تبدیل به منبع اصلی در جهت ارائه اطلاعات دولتی گشته اند، این امر تا حد زیادی منجر به تقویت شفافیت عملکرد دولت می گردد. دسترسی شهروندان به وب سایت های دولتی عمدتاً به منظور جست وجوی اطلاعات صورت می گیرد و اطلاعات الکترونیکی از مهم ترین ویژگی های توسعه دولت الکترونیکی در مرحله نوظهور آن است. در حقیقت اولین مرحله در توسعۀ دولت الکترونیکی، بر حضور آنلاین، ارائه اطلاعات در مورد دولت و فعالیت های آن در وب، متمرکز است. وب سایت ها و سایر امکانات آنلاین، به صورت فزآینده ای برای تحقق اهداف سیاسی و دمکراتیک از قبیل گفت وگو، رأی گیری، مشورت و درخواست مورد استفاده قرار می گیرند. امکانات الکترونیکی مذکور، تعامل فوری دوطرفه بین دولت و حوزه انتخابیه آن را تسهیل می کنند، شهروندان را قادر می سازند تا مشارکت مؤثرتری داشته و نقش خود را در فرآیند تصمیم گیری دولت به صورت مطلوب تری، ایفا نمایند. لذا با توجه به ویژگی های مذکور، پورتال های وب دولتی با عملکرد الکترونیکی پیشرفته، مورد استقبال و تمجید شهروندان قرار می گیرند.⁵²

بنابراین پارلمان نیز همانند دولت الکترونیکی که با افزایش وب سایت های دولتی، سعی در ارائۀ اطلاعات لازم و کافی به شهروندان و تحقق اهدافی نظیر شفافیت و تعامل دارد، می تواند با ایجاد وب سایت های مذکور گام عملی مهمی در راستای تحقق پارلمان الکترونیکی بردارد.

۵-۲- درخواست های الکترونیکی

درخواست ها به مفهوم درخواست های رسمی به یک مقام، معمولاً یک نهاد دولتی می باشد. در اکثر دموکراسی های لیبرال، حق شهروندان برای درخواست از دولت، پارلمان و یا نهادهای عمومی دیگر در اسناد حقوقی و در بسیاری از موارد حتی در قانون اساسی مورد تصریح قرار گرفته است. با توجه به «درخواست های الکترونیکی⁵³» که فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی جدیدی را دربرمی گیرند، لازم است بین انواع رسمی و غیررسمی آن تفاوت قائل شد. درخواست های الکترونیکی رسمی تا حدودی به سیستم های درخواست الکترونیکی نهادینه و حداقل مدون شده توسط مؤسسات دولتی اشاره دارند درحالی که در سوی دیگر، درخواست های الکترونیکی غیررسمی سیستم هایی هستند که توسط سازمان های غیردولتی و خصوصی ایجاد و اداره می شوند. بنابراین، الزامات رویه ای به منظور راه اندازی درخواست های الکترونیکی غیررسمی و جمع آوری امضاها به صورت آنلاین تابع قوانین مربوط به حقوق عمومی نیست. درخواست های الکترونیکی غیررسمی معمولاً پس از جمع آوری تعداد مشخصی از امضاها، به مؤسسات دولتی ارجاع داده می شوند. از نظر تجربی، دو نوع اصلی از درخواست های الکترونیکی غیررسمی قابل تشخیص است: یکی از آنان مربوط به درخواست های الکترونیکی است که توسط سازمان های مردم نهاد به عنوان بخشی از فعالیت های سیاسی است و دیگری سیستم عامل های درخواست الکترونیکی بوده که توسط سازمان های خصوصی اداره شده و زیرساخت های اینترنتی را برای شروع درخواست های الکترونیکی و جمع آوری امضا به صورت آنلاین فراهم می کند ⁵⁴

در ارتباط با تفکیک درخواست های الکترونیکی رسمی نیز می توان قائل به سه دسته بود. نخست، «درخواست هایی که به صورت الکترونیکی»⁵⁵ ارسال می شوند. دوم، «درخواست های الکترونیکی عمومی»⁵⁶ و درنهایت «درخواست های عمومی با عناصر مشارکتی اضافی.»⁵⁷ دسته نخست، ابتدایی ترین نوع درخواست الکترونیکی بوده و در صورت ارسال الکترونیکی، از طریق ایمیل یا با استفاده از رابط وب، درخواست ها توسط مخاطب پذیرفته می شوند. در این نوع درخواست الکترونیکی معمولاً شخص متقاضی، باید نام، آدرس و سایر اطلاعات خود را به عنوان بخشی از روش شناسایی درج کند. در مقایسه با درخواست های سنتی و کاغذی، جدید بودن این نوع درخواست الکترونیکی صرفاً به مرحله ارسال اولیه معطوف می گردد. دسته دوم، درخواست های الکترونیکی عمومی می باشند. این درخواست ها، صرف نظر از نحوه ارائه، در صورت انتشار متن در اینترنت به درخواست الکترونیکی عمومی تعبیر می شود. در این تقسیم بندی، درخواست ها می توانند با اطلاعات تکمیلی مرتبط با موضوع درخواست و یا مراحل مختلف رویه ای مربوط به آن و یا تصمیم در مورد درخواست همراه باشند. دستۀ سوم از درخواست های الکترونیکی رسمی مربوط به درخواست های عمومی با عناصر مشارکتی اضافی است. بدین مفهوم که درخواست های الکترونیکی، به وسیلۀ فرصت های مشارکتی دیگری که برای عموم مردم فراهم می گردد، از کیفیت و غنای بالاتری برخوردار می شوند. مهم ترین و گسترده ترین عنصر مشارکتی، فرصتی است که برای حمایت و پشتیبانی از یک درخواست الکترونیکی با امضای الکترونیکی عموم مردم فراهم می گردد.⁵⁸

۵-۲-۱- مبانی تقدیم درخواست های الکترونیکی به پارلمان

درخواست های الکترونیکی روشی شفاف تر و پاسخگوتر از درخواست های دیگر هستند که ارتباط نهادهای نمایندگی را با مردم تسهیل کرده و در زمینۀ کاهش سطح درگیری سیاسی اهمیت فزاینده ای دارند. در حقیقت تلفیق فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی، فرآیند درخواست را در دسترس، راحت و کارآمدتر می کند. این امر به ویژه برای گروه هایی که کمتر در روند سیاسی یک کشور شرکت می کنند، مانند جوانان، معلولان و افرادی که در جوامع منطقه ای و دوردست زندگی می کنند، سودمند است. به صورت کلی آن دسته از پارلمان هایی که نتوانند با اَشکال مدرن ارتباطات و ارائه خدمات خود را وفق دهند، به عنوان نهادهای نامربوط و یا غیرقابل دسترسی تلقی می شوند. سیستم درخواست الکترونیکی کاربران را قادر می سازد تا درخواست های خویش را ارسال کنند، اطلاعاتی را در مورد درخواست ها در شبکه های اجتماعی به اشتراک بگذارند، درخواست های موجود را امضا کنند و پاسخ های دولت را نسبت به آن دریافت نمایند. در بسیاری از حوزه های قضایی بایستی به منظور ایجاد یک پاسخ رسمی، تعداد و آستانه مشخصی از امضاها در نظر گرفته شود. درخواست های الکترونیکی گاهی اوقات می توانند بخشی از برنامه گسترده تری برای تحقق دموکراسی الکترونیکی باشند. هدف دموکراسی الکترونیکی استفاده گسترده تر از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی در مشاغل دولتی است، به گونه ای که در آن، فناوری های مذکور منجر به افزایش مشارکت شهروندان در تصمیم گیری های عمومی می گردند. در حقیقت «فناوری های دیجیتالی نوظهور، می توانند بستر و فرصت های جدیدی را به منظور ایجاد تحول در حاکمیت فراهم نمایند به گونه ای که حاکمیت دموکراتیک تر، شفاف تر، پاسخگوتر، فراگیرتر و در دسترس تر گردد.»⁵⁹

۵-۲-۲- نقش درخواست های الکترونیکی در تحقق مشارکت الکترونیکی

دولت ها گاهی اوقات نه تنها شهروندان را از سیاست های خود در وب سایت های دولتی آگاه می سازند، بلکه از شهروندان دعوت به عمل می آورند تا نظرات، پیشنهادهای یا شکایات شخصی خویش را با آنان در میان بگذارند. در این رابطه ارائه اطلاعات بیشترین کاربرد لازم را در تحقق مشارکت الکترونیکی داراست. بااین حال تنها ارائۀ اطلاعات برای صحبت در رابطه با مشارکت کافی نیست و حداقل بایستی یک واکنش نسبت به اطلاعات ارائه شده از سوی شهروندان صورت گیرد. در بسیاری از کشورها، شهروندان از درخواست های الکترونیکی به منظور قرار دادن موضوعات، شکایات و یا درخواست ها در دستور کار دولت استفاده می نمایند. به طور مثال در اسکاتلند این مورد تبدیل به ابتکار رسمی پارلمان شده است. بدین مفهوم که از شهروندان درخواست می شود تا درخواست های خویش را در یک وب سایت وارد کنند. بنابراین درخواست های الکترونیکی در آن دسته از کشورهایی که حق قانونی را برای شهروندان به منظور قرار دادن مسائل در دستور کار پارلمان پس از جمع آوری تعداد زیادی امضا قائل شده اند، تبدیل به ابزار بسیار مهمی گشته است و دراین راستا اینترنت ابزار بسیار قدرتمندتری برای دستیابی به این هدف نسبت به ابزار سنتی آن، در جمع آوری امضاهای لازم شده است.⁶⁰

۵-۳- پیگیری لایحه در پارلمان

یکی از مهم ترین چالش های پیش روی برخی قوای مقننه، فقدان روندی مؤثر در پیگیری لایحه است. در حقیقت هنگامی که یک لایحه از سوی قوۀ مجریه به قوۀ مقننه ارائه می شود، لایحۀ مزبور معمولاً شامل چندین اصلاح اعم از اضافات و حذف بندهایی نسبت به نسخۀ اصلی ارائه شده می گردد. از آنجایی که اصلاحات مذکور به دستگاه های اجرایی، گروه های ذی نفع و سازمان های نظارتی ابلاغ نمی گردد، پیگیری آن از ابتدایی ترین مرحله تا تصویب آن دشوار گشته و متعاقب این رویه، اکثر اوقات، لایحۀ اصلاح شده با نسخۀ کاملاً متفاوتی از لایحۀ نهایی که مورد تصویب قرارگرفته است، ارائه می شود. لذا این امر باعث می گردد تا دستگاه های اجرایی، گروه های ذی نفع و سازمان های نظارتی نتوانند پیش از اجرایی شدن قانون، پیش نویس آن را بررسی کنند. بنابراین این روند بایستی از ارسال اولیه پیش نویس قانون تا زمان تصویب و انتشار آن در روزنامه رسمی و به صورت خودکار به منظور تسهیل پیگیری در هر مرحله صورت گیرد. لذا با این رویه شهروندان قادر خواهند بود تا در هر مرحله از فرایند تصویب قانون آگاهی یابند.⁶¹

در راستای تحقق پیگیری لایحه به صورت الکترونیکی در پارلمان به منظور دستیابی به هدف مشارکت الکترونیکی، می توان از تکنولوژی های جدیدی بهره برد. در این ارتباط می توان به «فناوری های مبتنی بر رایانش ابری»⁶² که به مجموعۀ وسیعی از ابزارهای اجتماعی، رایگان یا کم بها اطلاق می گردد، اشاره کرد با این توصیف که ابزارهای مذکور مبتنی بر «وب»⁶³ می باشند.⁶⁴

فناوری های مذکور در بسیاری از پارلمان های کشورهای سراسر جهان به صورت فزاینده ای در حال رایج شدن هستند و تصویب آنان به فرآیند مدیریت اسناد کمک خواهد کرد. دراین راستا به منظور پیگیری لایحه از «تکنولوژی XML^»65 به منظور تسهیل این روند استفاده می شود. تکنولوژی مذکور، امکان رهگیری لایحه را در فرایند بررسی آن از آغاز تا انجام فراهم می سازد.⁶⁶

۵-۴- استفاده از اپلیکیشن های تلفن همراه در پارلمان

اپلیکیشن های تلفن همراه ابزار کاربردی و مفیدی به ویژه در کشورهایی که دارای شکاف الکترونیکی گسترده تری برای مشارکت الکترونیکی شهروندان است، تلقی می گردند. در حال حاضر تعداد بیشتری از افراد از برنامه های تلفن همراه به صورت روزافزون استفاده می کنند زیرا این اپلیکیشن ها برای مردم به خصوص در اقتصادهای نوظهور مقرون به صرفه تر است. دراین راستا پارلمان ها می توانند با ایجاد برنامه های کاربردی تلفن همراه به این امر کمک کنند تا شهروندان از آخرین فعالیت های پارلمان استفاده نمایند. این اقدام همچنین می تواند به پارلمان ها ظاهری جدید بخشیده و آنان را متحول نموده به گونه ای که آنان را هر چه بیشتر به سمت رأی دهندگان سوق دهد. بااین حال و با وجود احصای فواید استفاده از اپلیکیشن های تلفن همراه توسط پارلمان، با جستجویی دقیق در فروشگاه های برنامه های اَپل، اندروید و مایکروسافت می توان دریافت که تنها تعداد معدود و اندکی از پارلمان های سراسر جهان برنامه های کاربردی را مورد استفاده قرار داده و آنان را گسترش می دهند.⁶⁷

۵-۵- پیشنهاد تصویب قانون توسط شهروندان

یکی دیگر از مواردی که می توان به عنوان ابزار الکترونیکی پارلمان در جهت تحقق مشارکت الکترونیکی و پارلمان دیجیتال ^{مورد اشاره قرار داد، ابتکار قانونگذاری به وسیلۀ شهروندان است.} در این باره تجربۀ کشورهای اروپایی شایان توجه است. «ابتکار شهروندان اروپایی»⁶⁸ در پیشنهاد تصویب قانون که به طور رسمی از اول آوریل سال ٢٠١٢ مورد استفاده قرار گرفته، اولین ابزار فراملی دموکراسی مشارکتی در سراسر جهان است. در حقیقت این مکانیسم به شهروندان اروپایی فرصت می دهد تا با ارسال پیشنهادهای خویش به کمیسیون اروپا در روند آغاز قانونگذاری تأثیر بگذارند. این روند یکی از گزینه های اصلی در بین سیستم های رسمی نهادینه شده در سطح اتحادیه اروپا است که با استفاده از ابزارهای دیجیتالی امکان ایجاد اَشکال مختلف مشارکت از پایین به بالا و بالا به پایین را فراهم می آورد.⁶⁹

ایجاد و راه اندازی مکانیسم فوق، با تشکیل «کمیسیون شهروندی»⁷⁰، آغاز می گردد. این کمیسیون باید متشکل از حداقل هفت نفر باشد که شهروند اتحادیه اروپا هستند و حداقل در هفت کشور عضو مختلف ساکن باشند. پس از آن، کمیسیون شهروندی، به صورت رسمی پیشنهاد قانون مطرح شده از جانب شهروندان را در کمیسیون اروپا ثبت می کند. بااین حال اگر چنانچه پیشنهادهای واصله قادر نباشند تا الزامات رسمی را برآورده سازند یا به طور مثال حاوی مطالب توهین آمیز بوده و اگر چنانچه خلاف ارزش های اتحادیه اروپا باشند، کمیسیون این اختیار را دارد تا پیشنهادهای مذکور را رد نماید. پس از ثبت رسمی، پیشنهاددهندگان قانون حداکثر دوازده ماه فرصت دارند تا یک میلیون امضا را برای حمایت از ابتکار عمل خویش جمع آوری کرده و سپس این امضاها باید طی مدت سه ماه توسط مقامات ملی مربوطه تأیید شوند. با تأیید امضاها، پیشنهادهای شهروندان رسماً به کمیسیون اروپا ارسال می شود. ⁷¹

۵-۶- بودجه بندی مشارکتی الکترونیکی

مدیران و مسئولین امور بودجه ای در سراسر بخش های مربوطه به خدمات عمومی بعضاً با تصمیمات دشواری مواجه می شوند. در حقیقت به دلیل بهره مندی از منابع کمتر، خدمات عمومی بایستی به دنبال راهکارهای جدیدی برای حمایت از مردم باشند. لذا نوآوری در این زمینه به نوبۀ خود خواهان جلب مشارکت است. دراین راستا فرآیند بودجه بندی مشارکتی، یکی از راهکارهایی است که می تواند منجر به جلب مشارکت مردم گردد و جوامع را قادر می سازد تا با مدیران و مسئولین امور بودجه ای برای تعیین اولویت های محلی، شناسایی منابع موجود و تخصیص این منابع همکاری نمایند.⁷²

بودجه بندی مشارکتی روندی است که در آن شهروندان در فرآیند تصمیم گیری در مورد تخصیص بودجه شرکت می کنند. این فرآیند یکی از اصلی ترین نوآوری ها است که با هدف تقویت مسئولیت پذیری در سطح محلی و منطقه ای در نظر گرفته شده است. بر این مبنا، به وضوح می توان دریافت که دو مفهوم یعنی بودجه بندی مشارکتی و دموکراسی الکترونیکی از انتظارات هم گرا به منظور تقویت اعمال دموکراتیک، در سطح محلی به عنوان یک عرصه ممتاز برخوردار می باشند. در حقیقت، این امر که استفاده از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی در اقدامات مرتبط با بودجه بندی مشارکتی به صورت فزاینده ای مورد استفاده قرار می گیرد، به هیچ عنوان تصادفی نیست.⁷³

بودجه بندی مشارکتی در قالب معاصر خود در سال ١٩٨٩، در پورتو آلگره برزیل ایجاد شد و پس از آن به صدها شهر مختلف برزیل گسترش یافت. این فرآیند به دلیل توانایی و ظرفیت آن در لحاظ کردن شهروندان در فرآیندهای پیچیده بودجه و ترویج تحول در شهرها و مدیریت عمومی، در سطح بین المللی به عنوان یک اقدام دموکراتیک شناخته شده و توسط سازمان های بین المللی همانند بانک جهانی مورد تأیید قرار گرفته است.⁷⁴

بودجه بندی مشارکتی الکترونیکی به منظور تأمین اهداف خویش نیازمند استفاده از ابزارهای الکترونیکی است. دراین راستا، با هدف درک کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرآیندهای بودجه بندی مشارکتی، امکانات فنی معمولاً بیشترین استفاده را در پروژه های مربوط به دموکراسی الکترونیکی داشته و همچنین در شمار موفق ترین موارد بودجه بندی مشارکتی الکترونیکی مورد بررسی قرار می گیرند. این امکانات اعم از گوشی های تلفن همراه، وب سایت های شبکه های اجتماعی و نیز اقدامات لازم در صورت فقدان ابزارهای دیجیتالی است. مطابق با یک تحقیق کلی که در ارتباط با استفاده از امکانات فنی مذکور در تحقق بودجه بندی مشارکتی الکترونیکی صورت پذیرفته است، در برخی کشورها می توان دریافت که در اکثر فرآیندهای مرتبط با بودجه بندی مشارکتی الکترونیکی، تقریباً ٩.۸۲٪، از گوشی های تلفن همراه استفاده نمی کنند. سرانجام، می توان مشاهده کرد که در بیشتر موارد، نوعی احتیاط در هنگام کمبود وجود ابزارهای دیجیتالی وجود داشته است یعنی می توان با اقدامات احتیاطی در صورت فقدان ابزارهای دیجیتالی مواجه شد. در شهرهایی همانند بلو هوریزنته و رسیف در کشور برزیل، بییا ویستا و رزیستنس در آرژانتین، مکان هایی را برای رأی گیری عمومی، طی فرآیند بودجه بندی مشارکتی الکترونیکی خود، با استفاده از دستگاه های رأی گیری الکترونیکی یا رایانه هایی با دسترسی به اینترنت در مکان های مذکور، اختصاص داده اند. همچنین در بسیاری از موارد در کشور پرتغال و نیز در شهر ریو گراند دو سول در کشور برزیل، علاوه بر رأی گیری آنلاین، مکان های عمومی وجود دارد که شرکت کنندگان قادرند در آن مکان ها رأی داده یا حتی پیشنهادهای خود را به صورت کتبی برای فرآیندهای بودجه بندی الکترونیکی ارائه دهند ازاین رو، بدیهی است که محرومیت دیجیتالی هنوز مسئله مهمی برای مدیران عمومی است که برای کاهش آن هنگام اجرای فرآیندهای بودجه بندی مشارکتی الکترونیک اقدامات خاصی را انجام می دهند.⁷⁵

۵-۷- رأی گیری الکترونیکی

«رأی گیری الکترونیکی⁷⁶» در طی سالیان گذشته به دلیل عواملی چون افزایش تمایل روزافزون جوامع به ایجاد دولت الکترونیکی، دموکراسی الکترونیکی و نیز حاکمیت الکترونیکی توجه زیادی را به خود جلب کرده است. به صورت کلی رأی گیری الکترونیکی در بخش های مختلفی از حاکمیت ازجمله دولت، پارلمان، صنعت و دانشگاه صورت می گیرد. اصطلاح رأی گیری الکترونیکی، به رأی دادن به صورت الکترونیکی، استفاده از اینترنت برای اظهارنظر در مورد مسائل سیاسی، جدول بندی آرا به روش الکترونیکی برای سیستم های الکترونیکی یکپارچه از مرحلۀ ثبت نام رأی دهندگان و نامزدها تا انتشار نتایج انتخابات، اطلاق می گردد.⁷⁷

دلایل زیر تمایل جوامع را به اتخاذ روش رأی گیری الکترونیکی افزایش داده است:

١- این امکان را برای رأی دهندگان فراهم می آورد تا رأی خود را از مکانی غیر از مرکز رأی گیری در منطقه رأی گیری خود، ارائه دهند٢- تسهیل فرآیند رأی گیری ٣- تسهیل مشارکت در انتخابات و همه پرسی برای تمامی کسانی که حق رأی دارند، اعم از شهروندان مقیم یا خارج از کشور٤- دسترسی به فرآیند رأی دهی برای رأی دهندگان دارای معلولیت یا کسانی که برای حضور فیزیکی در مراکز رأی دهی از مشکلات دیگری رنج می برند. ٥- افزایش مشارکت رأی دهندگان به وسیله ایجاد کانال های رأی گیری مضاعف ٦- کاهش هزینه کلی برای برگزاری انتخابات یا رفراندوم ٧- امکان ارائه نتایج به صورت سریع و قابل اعتماد و ...⁷⁸

همان گونه که پیش تر نیز مورد اشاره قرار گرفت، رأی گیری الکترونیکی و استفاده از فناوری های دیجیتالی فرآیندی است که در بسیاری از بخش های حاکمیت ازجمله انتخابات پارلمان نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرد. در انتخابات پارلمان مشارکت رأی دهندگان شاخص اصلی سلامت دموکراسی تلقی می گردد، حضور اندک رأی دهندگان نشانگر کارکرد نه چندان مطلوب دموکراسی در یک کشور است. به طور مثال در کشور بریتانیا، پیش تر یکی از دلایل مشارکت پایین مردم در انتخابات پارلمان، عدم نام نویسی آنان برای رأی گیری بود. لذا در حال حاضر به منظور رفع مانع مذکور در این کشور، از نام نویسی آنلاین برای مشارکت در انتخابات استفاده می شود. همچنین در این ارتباط از کارهای مهم و تأثیرگذاری که نهادهای دیگری همانند کمیسیون انتخاباتی که یک نهاد مستقل و ناظر بر سیستم انتخاباتی در بریتانیا است برای آموزش مردم در مورد نحوه ثبت نام الکترونیکی به منظور رأی دادن، حمایت به عمل می آید.⁷⁹

فناوری دیجیتال می تواند در دستیابی بیشتر به اطلاعات مورد نیاز در ارتباط با نامزدها و احزاب سیاسی کمک شایانی نماید. دراین راستا وجود وب سایت ها و اپلیکیشن های ویژه برای کمک به شهروندان در ارتباط با تصمیم گیری در مورد رأی دادن آنان، بسیار تأثیرگذار می باشد. برنامه ها و وب سایت های مشاوره ای می توانند به وسیلۀ اقداماتی نظیر أخذ نظرات و دیدگاه های شهروندان و تطبیق آنان با سیاست های احزاب مختلف، به شهروندان کمک کنند تا تصمیم بگیرند که به چه کسی رأی دهند. این فرآیند نباید به وسیلۀ پارلمان و در وب سایت مربوط به آن صورت گیرد زیرا پارلمان در هر صورتی بایستی بی طرفی خویش را حفظ نماید. بااین حال تمامی افراد جامعه متمایل به استفاده از چنین اپلیکیشن هایی نمی باشند و بسیاری از آنان این اپلیکیشن ها را فقط در صورتی مفید تلقی می کنند که آنان را برای دسترسی به اطلاعات مربوط به نامزدها و احزاب یاری نماید.⁸⁰

۵-۸- قانونگذاری الکترونیکی

«قانونگذاری الکترونیکی»⁸¹ فرآیندی است که در ایالات متحده آمریکا توسعه یافته و به عنوان یک رسانه برای شهروندان به منظور ارائه نظرات خویش به صورت الکترونیکی و نیز تعامل و مشورت آنان در ارتباط با قانونی که در انتظار تصویب قرار گرفته است، عمل می نماید. این روند با استفاده از ابزارهای فناوری موجود قابل اجرا است. از اهداف قانونگذاری الکترونیکی می توان به مواردی نظیر افزایش مشروعیت دموکراتیک، رعایت مقررات، بهبود تصمیم گیری های سیاسی و کاهش هزینه های اداری اشاره کرد. علی رغم اینکه، چنین فرآیندی به نظر پیچیده می آید، بااین حال پیشرفت فناوری شفافیت بیشتری را در ارتباط با پیشنهادهای شهروندان ارائه کرده است. درنهایت چنین اقدامی، قادر است پتانسیل قابل توجهی برای بهبود تصمیمات نظارتی، افزایش کیفیت قوانین دولتی و ایجاد خدمات جدید الکترونیکی مانند کتابخانه های دیجیتال و سایر موارد به وجود آورد.⁸²

۵-۹- استفاده از شبکه های اجتماعی

به منظور تحقق مفهوم پارلمان دیجیتالی، استفاده از شبکه های اجتماعی به دلیل مأنوس بودن مردم با آنان، می تواند بسیار مورد استقبال قرار گیرد. به بیان دیگر، پارلمان ها بایستی از آن دسته از ابزارهای اجتماعی استفاده کنند که برای مردم آشناتر است. همچنین، نمایندگان پارلمان نیز اگر چنانچه از دانش ناکافی در ارتباط با رایانه برخوردار باشند، در بهره مندی از اطلاعات موردِنیاز خویش، به خصوص در هنگام اتخاذ تصمیماتی که بر شهروندان تأثیرگذار است، دچار مشکل می گردند. اگرچه اکثر نمایندگان پارلمان، از دستیارانی بهره مند هستند که به آنان در حفظ و نگهداری حساب های ایمیل، تویتیر و فیس بوک و همچنین دریافت بازخورد شهروندان، کمک می کنند. بااین حال، اگر چنانچه نمایندگان پارلمان از وسایل ارتباط مستقیم با شهروندان استفاده نکنند، هرگز قادر نخواهند بود تا شکاف ایجاد شده میان خود و موکلین خویش را پوشش دهند. اساساً این بدان معنی است که نمایندگان پارلمان به منظور استفادۀ کامل از رسانه های اجتماعی خود بایستی مهارت های خویش در فناوری اطلاعات و ارتباطات را توسعه دهند.⁸³

نتیجه گیری

در عصر جدید که به عصر ارتباطات معروف شده است، فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی تبدیل به جزء لاینفک زندگی مردم در جوامع مختلف شده و از جایگاه والایی برخوردار گشته اند که در این میان اینترنت از نقش پررنگ تری برخوارد می باشد. در حقیقت این ابزار الکترونیکی به دلیل آنکه مرزها را درهم شکسته و نیز چون قادر است در سریع ترین زمان ممکن مردم را از اتفاقاتی که رخ می دهد آگاه سازد، بسیار مورد استقبال آنان واقع شده است. نهادهای سیاسی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و خواه یا ناخواه تحت تأثیر فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی مذکور قرار گرفته اند. در این میان پارلمان به عنوان یک نهاد مهم و تأثیرگذار در میان سایر نهادهای حکومتی، به منظور افزایش راندمان کاری خویش و همچنین در راستای تحقق و تسهیل مشارکت شهروندان که یکی از مؤلفه های مطلوب برای تحقق دموکراسی الکترونیکی می باشد، بایستی خود را با شرایط جدید وفق داده و از ابزارهای الکترونیکی مذکور در جهت رشد خویش استفاده نماید. زیرا اگر چنانچه پارلمان این رویه را در پیش نگیرد و از پیشرفت های عصر ارتباطات بهره مند نگردد، تبدیل به نهادی خواهد شد که قادر به برقراری ارتباط و تعامل گسترده با شهروندان نخواهد بود. دراین راستا پارلمان ها به ویژه در کشورهای دموکراتیک، استفاده از ابزارهای الکترونیکی را کم و بیش در دستور کار خویش قرار می دهند تا به وسیلۀ این ابزارها، نمایندگان پارلمان بتوانند با موکلین خویش در حوزه های انتخابیه و به صورت کلی در سراسر کشور ارتباط مؤثر داشته باشند. همچنین پارلمان نیز با توسل به ابزارهای الکترونیکی مذکور، می تواند از نظرات شهروندان بهره مند گشته و بدین وسیله یک دموکراسی الکترونیکی مطلوبی را پایه گذاری نمایند. در واقع پارلمان الکترونیکی می تواند با ایجاد فرصت های اجتماع مجازی، رأی گیری آنلاین و بحث و گفتگو به تصمیم گیری و نظرخواهی مطلوب کمک می نماید. در نهایت می توان ایجاد پارلمان الکترونیکی را به عنوان گامی مهم به سوی رشد و تعالی جامعۀ مدنی دانست و از نقش این جامعه در ارتباطات سیاسی حمایت کرد.