انحصار در قاموس قوانین و بررسی ضمانت اجراهای آن در حقوق ایران

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای حقوق بین الملل دانشگاه شهیدبهشتی و استاد مدعو، گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دماوند (نویسنده مسؤول).

2 دکترای حقوق خصوصی و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دماوند.

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات دماوند. 

چکیده

حقوق انحصار در نظام حقوقی کشور از موضوع های نوپاست که برای شناخت تمام ابعاد و زوایای آن لایحه قانونی جامعی وجود ندارد و قوانین موجود نیز به سبب پراکندگی کارایی لازم را ندارند. برای رفع چنین مشکلی، حقوق جدیدی با عنوان سیاست‌های کلی اصل چهل وچهارم و همچنین قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه و نحوه اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل وچهارم قانون اساسی تصویب شدند که از طرفی عامل ایجاد فرصت‌های اقتصادی برای توسعه فضای رقابتی و لغو انحصارات دولتی شده و همچنین باعث شکل گیری مشکلاتی عدیده ای شده است، چراکه با وجود کاهش تصدی گری دولت در امر مالکیت و مدیریت بنگاه‌ ها نتایج مطلوبی حاصل نشده است. از این رو در این پژوهش سعی شده در قاموس قوانین تاریخچه، تعاریف، ریشه ها، منابع و مبنای اِعمال مقررات ضد انحصار، مسؤولیت مدنی، ضمانت اجرا و در نهایت زیان وارده بر اشخاص در اثر نقض مقررات ضدانحصار و اخلال در رقابت در قوانین حاکمه ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. با تحلیل قوانین و مقررات موضوعه، می توان نتیجه گرفت که مبنای اصلی حقوق رقابت و انحصار نظم عمومی است؛ به دلیل دستیابی به عدالت و تأمین منافع عموم و قاعده لاضرر فقط زمانی می توان به آن استناد کرد که ضرر مسلم باشد. در مورد ضمانت ‌اجراهای انحصارات، متأسفانه علاوه بر ابهام و نقص در قوانین ایران، نظر قانونگذار بر صحت این قرارداد ها بوده است. از این رو در بسیاری از موارد ضمانت اجرای حقوقی متناسبی وجود ندارد و جز در مورد برخی، نظم حقوقی خاصی در آن ها دیده نمی شود و از طرفی نقص نسبی سازوکارهای اجرایی موجود در آنهاست که کنترل کامل انحصارات را دچار مشکل کرده است. در خصوص مسؤولیت مدنی و مبنای جبران خسارت نیز، اشخاص زیان دیده بر پایه مقررات عمومی مسؤولیت مدنی به ویژه ماده یک قانون مسؤولیت مدنی و شرایط خاص این مقررات و همچنین قاعده لاضرر، حق مطالبه خسارت را دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Monopoly in the light of Regulations and it’s Enforcement in Iran Laws

نویسندگان [English]

  • Heidar Piri 1
  • Mehdi Montazer 2
  • Azam Momeni Shio Yari 3
1
2
3
چکیده [English]

Monopoly rights in our legal system is one of the new issues that there is no comprehensive bill to understand all its dimensions and aspects, and the existing laws do not have the required efficiency due to its dispersion. To solve this problem, a new law entitled the “General Policies of Article 44” and “Amendment of the Fourth Development Plan and the implementation of the general policies of Article 44 of the Constitution” were adopted that caused economic opportunities for the development of competitive environment and to cancel. state monopolies and at the same time it resulted in serious problems, as far as, despite the reduction in government ownership, desired results have not been achieved. Therefore, in this article have been tried to analyze the following matters in the legal lexicon: History, definitions, origins, resource and the basis of applying the anti-monopoly rules application, civil responsibility, law enforcement and finally the losses incurred to persons in violation of anti-monopoly laws in Iranian regulations. With respect to analysis positive regulations, we can concluded that the main basis for competition law and monopoly is public order because it results in achieving justice in society and public interest, And ‘Principle of no Harm’ can be invoked only when we are certain about the losses. About law enforcement of monopolies, unfortunately, due to the vagueness and deficiency of the Iran’s law, legislatives regarding the validity of the contract. Therefore, in many cases there are no appropriate legal enforcement and specific legal order. In other word, relative deficit of executive mechanisms in the regulations has made it difficult to control monopolies. In association with the basis of compensation in violation of anti monopoy and competion law, persons aggrieved by monopoly and violation of competition law based on ‘Principle of no Harm’ and civil liability provisions (especially article 1 of the law of Civil Liability) and special conditions of this regulations, have the right to claim damages.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Monopoly
  • Law Enforcement
  • Competition Law
  • Civil Liability
  • Article 44 of the Constitution
فهرست منابع
الف ـ منابع فارسی
1.الفت، نعمت الله. «نظم عمومی و الزام به انعقاد قرارداد». مجله فقه و حقوق 7 (1384): 79-104.
2. بابایی، ایرج. «مبانی نظری رویکردی تحلیل اقتصادی حقوق». دو فصلنامه پژوهش حقوق و سیاست 23 (1386): 13-60.
3. بادینی، حسن. «بررسی تطبیقی قابلیت جبران ضرر اقتصادی در مسؤولیت مدنی». فصلنامه حقوق. دوره 41، 1 (1390): 59-78.
4. باقری، محمود وعلی محمد فلاح‌زاده. «مبانی حقوق عمومی حقوق رقابت (با نگاهی به قانون اساسی جمهوری اسلامی)». فصلنامه حقوق. دوره 39، 3 (1388): 63-82.
5. بهرامی احمدی، حمید. قواعد فقه. ج 2. تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، 1389.
6. پیری، حیدر. منافع ملی حیاتی و حقوق بین الملل. تهران: مجد، 1392.
7. حسینی، شمس الدین و افسانه شفیعی. «اثر قانون رقابت برتسهیل رقابت، رقابت مندی و استاندارد زندگی»، پژوهشنامه بازرگانی 45 (1386): 245.
8. حسینی، شمس الدین و افسانه شفیعی. «الزامات اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل‌وچهارم»، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی؛ فصلنامه مجلس و راهبرد، 60 (1387): 16.
9. خدایاری، منصور. «بررسی چالش ها و موانع اجرای مؤثر قانون رقابت در ایران و اهمیت آن در تحقق سند چشم انداز ایران 1404». پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه پیام نور مرکز تهران، 1389.
10. زارعی، محمدحسین. «نظام قانونگذاری ایران و جایگاه تشخیص مصلحت نظام، با تأملی در ماهیت حقوقی سیاست‌های کلی نظام». مجله راهبرد 34، 1383.
11. سماواتی، حشمت الله. مقدمه ای بر حقوق رقابت تجارتی و نقش آن در سیاستگذاری و تنظیم بازار.تهران: فردوسی، 1374.
12. شکوهی، مجید. حقوق رقابت بازرگانی در اتحادیه اروپا، تهران: نشر میزان، 1388.
13. شمس نوروزی، مشیت الله. «نگاهی به حقوق رقابت در قوانین چند کشور»، فصلنامه مصباح 61 (1385): 99.
14. شهسواری، علی. «مطالعه تطبیقی ضمانت اجراهای حقوقی نقض مقررات حقوق رقابت در حقوق ایران و امریکا». رساله دکترا، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، 1390.
15. صفایی، حسین و حبیب الله رحیمی. مسؤولیت مدنی: الزامات خارج از قرارداد، تهران: سمت، 1389.
16. عباسی، محمد و غلامحسین حسینی نیا. «برنامه راه های وزارت تعاون». ماهنامه تعاون 10-11 (1386): 177-188.
17. قاری سیّدفاطمی، سیّدمحمد. حقوق بشر در جهان معاصر. دفتر اول. تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1382.
18. کاتوزیان، ناصر. حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها. ج 1. تهران: شرکت سهامی انتشار، 1376.
19. کاتوزیان، ناصر. مقدمه علم حقوق. تهران: میزان، 1385.
20. کریمی، عباس. «شروط مجتمع از دیدگاه قواعد عمومی قراردادها». مجله پژوهشهای حقوقی 1 (1388): 81-90.
21. کلینی، محمدبن یعقوب. المعیشة. تصحیح علی اکبر غفاری. قم: دارالکتب الاسلامیه، 1389.
22. محتشم دولتشاهی، طهماسب. مبانی علم اقتصاد. تهران: نشر خجسته، 1389.
23. وکیلی مقدم، محمدحسین. توافقات ضدرقابت تجاری. تهران: همگان، 1389.
 
ب ـ اسناد
1. نظام قیمت کالا و خدمات (سبد حمایتی) مصوب 1378/7/17 هیأت وزیران.
2. دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی ـ گزارش شماره 37. توانمندسازی و ارتقای بخش های غیردولتی در برنامه پنجم توسعه 9961 (1388).
3. دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، آثار اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل‌وچهارم قانون اساسی بر فقر و نابرابری 8978 (1387).
4. قانون اجرای سیاست های کلی اصل چهل‌وچهارم. (1387).
5. قانون پنج ساله برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1383).
6. قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه و نحوه اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل‌وچهارم قانون اساسی (1386).
7. قانون تعزیرات حکومتی 1367 و ماده واحده قانون اصلاح قانون تعزیرات حکومتی (1373).
8. قانون نظام صنفی کشور (1383).
9. قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان (1388).
10. قانون مدیریت خدمات کشوری (1386).
 
ج ـ منابع لاتین
1. Areeda E, Phillip; Hovenkamp, Herbert, Antitrust Law, 3d ed, Aspen Publisher, 2007.
2. Buchanan, Jm, The Constitution of Economic Policy, American Economic Review, Vol.77, 1986.
3. Clark, J.M, Toward a Concept of Workable Competition, The American Review, Vol.XXX, June, No.2, 1940.
4. Competition and Monopoly: Single-Firm Conduct under Section 2 of the Sherman Act, U.S Department of Justice, 2008.
5. Dalton, Clare, An Essay in the Deconstruction of Contract Law, The Yale Law Journal, Vol.94, No.5, 1985.
6. Gerber, David, Law and Competition in Twentieth Century Europe, Oxford, 1998.
7. Matsushita, Mitsuo.The Antimonopoly Law of Japan, Golbal Competition Policy, Institute for International Economics, 1996.
8. Rowley, Jennifer, Superpoly: monopoly in the twenty-first century, Management Research News, Vol. 32, No. 8, 2009.
9.Yoon, Seok, Welfare losses due to monopoly: Korea’s case, Journal of Policy Modeling, Vol.26, 2004.