نقش صکوک در تأمین مالی پروژه‌ها و تأملی بر قوانین و مقررات حاکم بر آن

نوع مقاله : علمی - ترویجی

نویسنده

دانشجوی دوره دکترای حقوق خصوصی دانشگاه تهران

چکیده

توسعه کشورهای اسلامی، ایجاد نیازهای جدید و کامیابی نسبی تئوری بانکداری اسلامی، اندیشمندان مسلمان را به فکر طراحی ابزارهای مالی اسلامی انداخت. قابلیتهای عقود اسلامی و تجربه بازارهای مالی متعارف[1] موجب شد تا در مدت ‌زمان کوتاهی انواعی از ابزارهای مالی اسلامی، طراحی و برای اجرا پیشنهاد شوند. گرچه همه ابزارهای مالی اسلامی، تمامی معیارهای لازم فقهی، حقوقی و اقتصادی را ندارند لیکن برخی از آنها در عین رعایت ضوابط شرعی، قابلیتهای بالای عملیاتی و توجیه اقتصادی را دارند. مقاله حاضر در‌صدد است به معرفی صکوک، یکی از ابزارهای مالی اسلامی، با تأکید بر صکوک اجاره بپردازد. در این ابزار، ناشر اوراق اجاره، با واگذاری آنها به مردم، سرمایه‌های آنان را جمع‌آوری می‌کند و با استفاده از منابع جمع‌آوری شده و به وکالت از سرمایه‌گذاران، اموال منقول یا غیرمنقول مورد نیاز دولت، مؤسسه‌های وابسته به دولت و بخش خصوصی را خریداری کرده و آن‌گاه طی قرارداد اجاره عادی یا اجاره به شرط تملیک به آنان وا‌گذار می‌کند. موفقیت نسبی سایر کشورهای اسلامی در استفاده از این ابزار و تصویب قوانین و مقررات مرتبط در داخل کشور که موانع انتشار صکوک اجاره را کاهش می‌دهند، این انتظار را ایجاد کرده است که در آینده‌ای نه چندان دور، اوراق اجاره ابزاری مناسب برای تأمین مالی پروژه‌های دولتی و بخش خصوصی قرار گیرد.



[1].     conventional financial market

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sukuk's Rule in Financing the Projects and its Rules and Regulations

نویسنده [English]

  • Maryam Ebrahimi
چکیده [English]

Debt markets are an integral part of the financial sector and effectively supplement the funds provided by the banking sector. In emerging economies these markets are still at an early stage of their development. Islamic law prohibits the charging and paying of interest. Therefore, in countries where Muslim population constitutes an important segment of the society, traditional debt markets cannot flourish. Hence there is a high demand and need for developing alternatives to traditional debt markets that can be acceptable to the Islamic law.
            As a result, there has recently been a rapid growth of a thriving multibillion Dollar market in Shari'ah compliant sovereign and corporate Islamic structured financial instruments known as Sukuk. Risk management requirements and considerations for competitiveness should force the Sukuk structures to further evolve and offer shari'ah compliant alternatives to traditional derivatives.
Without Sukuk structures with such depth, the financial markets may not fully develop in many emerging economies.The objective of this research id to review the evolution of Sukuk markets, describe the Sukuk legal structures in Iran, with emphasis on Sukuk- Al-Ijarah. Also the different structures of the various corporate and sovereign Sukuks, the various risks underlying Sukuk structures with a legal point of view will be analyzed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sukuk
  • Risk Management
  • Shari' ah
  • Finance Project
ابهری، حمید، «نقش سند رسمی در بیع املاک»، مجله پژوهشهای حقوقی، نیمسال دوم 1387، شماره 14.
ابوالحسنی، اصغر و رفیع حسنی مقدم، «بررسی انواع ریسک و روشهای مدیریت آن در نظام بانکداری بدون ربای ایران»، مجله اقتصاد اسلامی، تابستان 1387، شماره 30.
افوام البستانی، فواد، فرهنگ عربی به فارسی ترجمه منجدالطلاب، ترجمه محمد بندر ریگی، تهران، انتشارات اسلامی، چاپ چهاردهم، 1375.
البستانی، المعلم بطرس، قاموس عامل لکل فن و مطلب، ج 10، بیروت، دارالمعرفه، 1375.
پهلوان، حمید و سیدروح‌الله رضوی، «اوراق صکوک: تعریف، انواع و ساختار»، تهران، مدیریت پژوهش و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار، اردیبهشت 1386، قابل دسترسی در سایت به نشانی: www.rdis.ir
تسخیری، محمدعلی، «مبانی شرعی اوراق بهادار اسلامی(صکوک)»، مجله اقتصاد اسلامی، پاییز 1386، شماره 27.
تفرشی، محمدعلی و سیدحسن وحدتی ‌شبیری، «ماهیت حقوقی، احکام و آثار قرارداد اجاره به شرط تملیک»، نشریه دانشور، 1380، شماره 36.
خان، طریق الله و حبیب احمد، مدیریت ریسک و بررسی عوامل بروز آن در صنعت خدمات مالی اسلامی، ترجمه محمد مهدی موسوی بیوکی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق، چاپ اول، 1387.
سروش، ابوذر و محسن صادقی، «ریسکهای اوراق اجاره (صکوک اجاره) و روشهای پوشش آن»، مجله اقتصاد اسلامی، بهار 1386، شماره 25.
سعیدی، علی و ابوذر سروش، «ابعاد حسابداری و مالیاتی اوراق صکوک اجاره در ایران»، مجله اقتصاد اسلامی، بهار 1388، شماره 33.
سوادکوهی، سام، هیأت داوری بازار اوراق بهادار، تهران، شرکت اطلاع‌رسانی بورس تهران، چاپ دوم، 1388.
سویلم، سامی ابراهیم، پوشش ریسک در مالی اسلامی، ترجمه محمد ‌علیز‌اده‌ ‌اصل‌، محمد مهد‌ی‌ ‌عسگر‌ی‌ و مهد‌ی‌ حاجی‌ رستم‌ لو، تهران، دانشگاه امام صادق، چاپ اول، 1386.
صالح‌آبادی، علی، بازارهای مالی اسلامی (مجموعه مقالات)، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق، چاپ اول، 1385.
صالح‌آبادی، علی، «بررسی اوراق قرضه اسلامی در مالزی از دیدگاه فقه امامیه»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق، بهار 1384، شماره 25.
عباسی، ابراهیم و علی آدوسی، بازارها و نهادهای مالی، تهران، دانشگاه الزهراء، چاپ اول، 1388.
فراهانی فرد، سعید، «صکوک سلف؛ ابزاری مناسب برای تأمین مالی و پوشش ریسک»، مجله اقتصاد اسلامی، بهار 1388، شماره 33.
قحف، منذر، سندات الاجاره و الاعیان الموجره، ریاض، المعهد الاسلامی للبحوث و التدریس اللبنک الاسلامی للتنمیه، الاولی، 1415ق.
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، دوره عقود معین 1، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ نهم، 1384.
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ج 1، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ هفتم، 1385.
کمیسیون اوراق بهادار مالزی، مصوبات شورای مشورتی شرعی کمیسیون اوراق بهادار مالزی، ترجمه مهدی نجفی و سید سعید شمسی نژاد، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق، چاپ اول، 1385.
مبلغی، احمد، «اوراق اجاره»، فصلنامه تخصّصی فقه و حقوق، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، پاییز 1383، شماره 2.
موسویان، سید عباس و سعید فراهانی فرد، «اوراق بهادار اجاره (صکوک اجاره)»، مجله اقتصاد اسلامی، زمستان 1385، شماره 24.
موسویان، سید عباس، ابزارهای مالی اسلامی(صکوک)، تهران، سازمان انتشارات، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1386.
موسویان، سید عباس، «الگوی جدید بانکداری بدون ربا»، مجله اقتصاد اسلامی، پاییز 1385، شماره 23.
موسویان، سید عباس، «صکوک مزارعه و مساقات؛ ابزار مالی مناسب برای توسعه بخش کشاورزی ایران»، مجله اقتصاد اسلامی، تابستان 1386، شماره 26.
موسویان، سید عباس، «نظریه‌های ربا و بهره»، مجله اقتصاد اسلامی، پاییز 1386، شماره 27.
میرزایی‌منفرد، غلامعلی، سازوکارهای حل و فصل اختلافات در بازار سرمایه ایران با مطالعه تطبیقی، تهران، شرکت اطلاع‌رسانی بورس، چاپ اول، 1387.
نظرپور، محمدنقی، «اوراق بهادار استصناع ابزاری برای سیاست پولی»، مجله اقتصاد اسلامی، زمستان 1384، شماره 20.
نظرپور، محمدنقی، «عملیات بازار باز از طریق اوراق استصناع: مشکلات و راه حلها»، مجله اقتصاد اسلامی، تابستان 1385، شماره 22.
AAOIFI, “Shari'a Standard No.17: Investment Sukuk”, 2002, available at www.aaoifi.com
Adam, Nathif J. & Thomas, Abdul kader, Islamic Bonds: Your Guide to Issuing, Structuring and Investing in Sukuk, London, Euromoney Books, 2005.
Ajman Bank, Tabreed Preliminary Prospectus, Ajman, Ajman Bank, 2006.
Ayub, Muhammad, Securitization, Sukuk and Fund Management Potential to be Realized by Islamic Financial Institutions, Karachi, National Institute of Banking and Finance, 2006.
Ayub, Muhammad, Understanding Islamic Finance, West Sussex, John Wiley & Sons, 2007.
Cakir, Selim & Raei, Faezeh, Sukuk vs. Eurobonds: Is There a Difference in Value-at-Risk?, International Monetary Fund, October 2007.
Chapra, Umer, The Case Against Riba: Is it Compelling?, Islamic Banking and Finance, Jeddah, Islamic Development Bank, First edition, 2007.
El-Diwany, Tarek, The Problem with Interest, London, Ta-Ha Publishers, second edition, 2003.
El-Gamal, Mahmoud A., Islamic Finance :Law economics and Practice, New York, Cambridge University Press, 1st edition, 2006.
Haneef, Rafe, Islamic Fixed Income Securities (Sukuk), Tehran, International Seminar of Islamic Financial Instrument, 2009.
Hm Treasury, FSA, "Consultation on the Legislative Framework for the Regulation of Alternative Finance Investment Bonds (Sukuk)", 2008, available at www.hm-treasury.gov.uk.
Kahf, Monzer & Khan, Tariqullah, "Principle of Islamic Financing: A Survey", Islamic Research and Training Institute (IDB), 1988, available at http://monzer.kahf.com.
Kahf, Monzer, "Innovation and Risk Management in Islamic Finance: Shari'ah Consideration", Paper prepared for the seventh Harvard International Forum on Islamic Finance, 2006, available at http://monzer.kahf.com.
Kahf, Monzer, "Use of Usufruct Bonds in Financing Public Utilities", 1997, available at http://monzer.kahf.com.
Kahf, Monzer, Sukuk: Principles, Structures and Performance, Tehran, Sharif University, Training Course, 2006.
Kahf, Monzer, “The Use of Assets Ijara Bonds for Bridging the Budget Gap”, Islamic Economic Studies, May 1997, Vol. 4, No.2.
Khan, Tariqullah & Ahmed, Habib, Risk Management, Jeddah, Islamic Development Bank, 2001.
Nejatullah Siddiqi, Mohammad, Riba, Bank Interest and the Rationale of its Prohibition, Jeddah, Islamic Development Bank, 2004.
Sukor, Mohd.Edil Abd & Muhamad, Rusna & Gunawa, Alwin Yogaswara, "Malaysian Sukuk" Issues in Accounting Standard", Shariah Journal, vol. 16, No.1, 2008.
Syed Ali, Salman, Islamic Capital Market Products: Developments and Challenges, Jeddah, Islamic Research and Training Institute, 2005.
Tariq, Ali Arsalan, Managing Financial Risks of SUKUK Structures, Loughborough University, September 2004, available at http://scholar.google.com.
Wilson, Rodney, "Overview of Sukuk Market", available at www.euromoneybooks.com.
www.aaoifi.com
www.rdis.ir