گستره مسئولیت محقق در برابر خسارات زیست‌محیطی ناشی از تحقیقات دانشگاهی

نوع مقاله : علمی - ترویجی

نویسنده

دانشجوی دکترای حقوق بین‌الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

حق بر محیط زیست و حق بر تحقیق از حقوق بشر به شمار می‌روند که باید مورد حمایت قرار گیرند. حقوق افراد برای برخورداری از محیط زیست سالم جزئی از حقوق بشر است که به طور روزافزون از سوی فعالیت‌های انسانی مورد تهدید قرار می‌گیرد. این حق نه‌تنها از مصادیق برجسته حقوق همبستگی بلکه لازمه تحقق بسیاری از حق‌های بشری است. ایفای این حق مستلزم سطحی از توسعه است که خود زمینه تخریب بیشتر محیط زیست را فراهم می‌آورد. از این‌رو فعالیت‌های محققین دانشگاهی در مسیر پیشرفت و توسعه می‌تواند زمینه‌ساز بروز خسارات زیست‌محیطی گردد. این نوشته به بحث درباره‌ زمانی می‌پردازد که محقق در انجام تحقیقات دانشگاهی، خساراتی وارد می‌آورد و لزوم جبران خسارت و نیز حمایت از محقق در انجام تحقیقاتش، این دو حق را در تعارض با یکدیگر قرار می‌دهد؛ بنابراین باید به دنبال شیوه‌ای از جبران خسارت بود که حمایت هم‌زمان از این دو حق را ممکن سازد. از آنجا که طبق اصل 21 اعلامیه استکهلم و اصل 2 اعلامیه ریو دولت‌ها مسئول‌اند که فعالیت‌های تحت صلاحیت آنها منجر به خسارات زیست‌محیطی نشود. نقش کلیدی دولت‌ها برای حل این تعارض و کمک به ارتقای تحقیقات دانشگاهی و کاهش خسارات و تلاش برای پیشگیری از بروز این نوع خسارات، بارز است. 
در این مقاله بر آنیم تا با بررسی مبانی حقوق بشری حق بر تحقیق و حق بر محیط زیست در راستای رفع این تعارض تلاش کنیم و به بررسی رویکرد حقوقی ایران در این باره بپردازیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Researcher’s Liability in term of Damages to Environment Associated with Scientific Investigations

نویسنده [English]

  • Kosar Firouzpour
Ph.D. Candidate at University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Right to environment and right to research are both belong to human rights, which must be preserved. The individual’s right to enjoy a healthy environment is a part of the human rights which it has been increasingly threatened with human activities. This right is not only a part of outstanding proofs for solidarity right, but it’s also a requisite for certainty of many human rights. Obtaining this right requires a level of development which may cause more damages to environment itself. Therefore, researcher’s activities in course of progression and development might be prejudicial to environment. This article discusses the condition in which the researcher causes damage to environment while conducting scientific investigations and the necessity of compensation is in contradiction with the researcher’s right to scientific investigations. Thus, the article suggests a compensation policy which preserves both rights simultaneously. According to principle 21 of Stockholm Declaration of Human Environment and the principle 2 of Rio Declaration on Environment and Development, the activities under government’s jurisdiction are obligated not to damage environment. Therefore, the government has key role to serve for solving the [discussed] contradiction, improving scientific investigations in a way they cause less damages [to environment] and preventing environmental damages.
The current study aims to investigate the fundamentals of human right to environment and human right to research for solving this contradiction and to investigate the related legal approaches in Iran towards this subject.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right to Environment
  • Right to Research
  • Civil Responsibilities
  • Iran Laws

فهرست منابع

الف) منابع فارسی
اعلامیه استکلهم، درباره محیط زیست و توسعه پایدار، کنفرانس ملل متحد، 1972.
اعلامیه ریو پیرامون محیط زیست و توسعه، کنفرانس ملل متحد، 1992.
افتخار جهرمی، گودرز. «حقوق بشر، محیط زیست و توسعه پایدار». مجله تحقیقات حقوقی 50 (1388): 24-7.
حبیبی، محمدحسن. «حق برخورداری از محیط زیست سالم به عنوان حق بشریت». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران 60 (1382): 170-131.
حدادی، مهدی. «استناد به مسئولیت دولت ناشی از نقض تعهدات عام‌الشمول». مجله حقوقی بین‌المللی، نشریه مرکزامور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری 42 (1389): 124-89.
شاو، ملکم. حقوق بین‌الملل محیط زیست. ترجمه علی مشهدی و حسن خسروشاهی. تهران: انتشارات خرسندی، 1392.
طرح مسئولیت بین‌المللی دولت، کمیسیون حقوق بین‌الملل، 2001.
غمامی، مجید. مسئولیت مدنی دولت نسبت به اعمال کارکنان خود. تهران: انتشارات دادگستر، 1376.
فیروزی، مهدی. حق بر محیط زیست. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی، 1384.
قاسمی شوب، احمدعلی. «مسئولیت بین‌المللی دولت در قبال اعمال اشخاص خصوصی». مجله دانشکده علوم انسانی دانشگاه امام حسین شماره 61 (1384): 92-71.
قاسمی، ناصر. «مبانی تحقق جرایم زیست‌محیطی». فصلنامه دیدگاه‌های حقوقی، دانشکده علوم قضایی و خدمات اداری 40 و 41 (1386-1385): 58-49.
قوام، میرعظیم. حمایت کیفری از محیط زیست. تهران: انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست، 1375.
کاتوزیان، ناصر، و مهدی انصاری. «مسئولیت ناشی از خسارت‌های زیست‌محیطی». فصلنامه‌ حقوق دانشکده‌ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران 2 (1387): 314-285.
گروه صلح کرسی حقوق بشر، صلح و دموکراسی یونسکو دانشگاه شهید بهشتی. حقوق زیست‌محیطی بشر. تهران: انتشارات دادگستر، 1389.
مرادی‌نوده، سیرالله.«بهره‌مندی از محیط زیست سالم ـ حق بنیادین بشر (با تکیه بر حقوق ایران و هند)». فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی 10 و 11 (1387): 250-223.
مشهدی، علی. مجموعه اسناد و متون بنیادین حقوق بین‌الملل محیط زیست. جلد اول. قم: ایران و حقوق بین‌الملل محیط زیست، دانشگاه قم، 1388.
میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، 1966.
ب) منابع انگلیسی
Appadurai, Arjun. “Right to Research.Globalisation, Societies and Education 4 )2006(: 167-177.
Brown, Mark B., David H Guston. “Science, Democracy and the Right to Research.Science and Engineering Ethics 15 (2009): 351-366.
C.flournoy, Alyson, and David. M.Driesen. Beyond Environmental Law, Policy Proposals for a Better Environmental Future. New York: Cambridge University Press, 2010.
Dommen, Carolin, Philippe Cullet. Droit International de l’environnement. London: Kluwer Law International, 1998.
Faure, Michael, and Verheij Albert. Shifts in Compensation for Environmental Damage Tort and Insurance Law Series. Volume 21. Vienna/New York :Springer, 2007.
Francisco Orrego Vicuña. “Responsibility and Liability under International Law for Environmental Damage.” Eighth Commission. Session of Strasbourg: Institut De Droit International, 1997.
Kralj, Larisa. “State Responsibility and the Environment.” LL.M. Paper for the Maters of Law in the European Law, Gent: University of Ghent, 2010.